Thật bất ngờ khi biết rằng hạt bông được biết đến như một loại phế phẩm công nghiệp nhưng vẫn có những tác dụng chữa bệnh rất tốt. Hạt bông không chỉ sử dụng để ép dầu để đốt, làm xà phòng mà còn có tác dụng lợi sữa ở phụ nữ mang thai, trị viêm da cơ địa hiệu quả.
Tên gọi khác: Cây bông
Tên khoa học: Gossypium sp
Tên tiếng Trung: 棉花子
Họ: Bông (Malvaceae)
Mô tả dược liệu hạt bông
1. Đặc điểm hạt bông (kèm hình ảnh)
Cây hạt bông là cây bụi nhỏ, cao từ 2 – 3m, trên thân cành có lông màu tím, xuất hiện các điểm chấm đen. Về phần lá mọc so le, có hình tim rộng, có từ 3 – 5 thùy trứng hoặc bầu dục, thùy bên to và thùy giữa dài. Hoa của cây bông có màu vàng nhạt, phần cuống hoa có tuyến màu đen, mỗi tiểu đài có nhiều hơn 5 lá bắc, hình trứng rộng, tràng dài hơn tiểu đài và có tuyến.
Cấu tạo hạt bông có hình bầu dục, một đầu nhọn. Hạt bông còn sống có màu xanh và khi chín chuyển dần sang màu đen hoặc nâu rất cứng. Trong hạt bông chưa chín thì vỏ hạt có nhiều màu khác nhau như hồng, nâu, trắng, vàng và phần vỏ hơi mềm.
Hạt bông là hạt của cây bông được sử dụng để dệt vải. Loại bông này được tạo từ những hạt bông nhỏ và có kích thước nhỏ bằng hạt cơm. Hạt bông sờ vào rất mềm mại, sau khi đã lấy sợi đi rồi, người ta sẽ dùng để ép lấy dầu để thắp và làm xà phòng, thậm chí dùng để ăn khi đã loại bỏ hết chất Gossypola.
2. Bộ phận sử dụng
Hạt bông.
3. Phân bố
Cây bông này thích nghi với điều kiện khí hậu hơi khô hạn của vùng á nhiệt đới ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ cũng như các vùng nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây bông được trồng chủ yếu tại các tỉnh Bình Thuận, Đồng Nai, Ninh Thuận, Sơn La, Hòa Bình và Lai Châu…
4. Thu hoạch và chế biến
Hạt bông sau khi thu hoạch sẽ được ép lấy dầu hạt bông ở nhiệt độ cao nhằm loại bỏ chất Gossypola.
Nếu sử dụng làm thuốc thì có thể đem đi sao vàng hạt trước khi sử dụng.
5. Bảo quản
Bảo quản ở nơi khô ráo và thoáng mát.
6. Thành phần hóa học
Trong hạt bông có chứa khoảng 40% hàm lượng lớn tinh dầu. Loại dầu hạt bông này là một thứ dầu nửa khô, có chứa các thành phần gồm 20 – 22% panmitin (palmitin), 4% stearin (stearine), 30-35% olein, 42-45% linolein (linoleine) và 1% chất không xà phòng hoá được.
Trong đó, dầu bông ép nguội có không có mùi vị, màu vàng nhạt và có chứa sinh tố E. trong hạt bông có chứa 2 chất độc gồm Gossypola màu vàng và Gossypola màu đỏ. Đây là 2 chất có chứa trong bộ phận lá mầm và trong mỗi Gossypola có chứa hàm lượng chất phenol, andehyt. Chất độc này hoàn toàn có thể khử chất độc bằng cách chế biến ở nhiệt độ cao 100 độ C.
Một số hình ảnh của hạt bông:
Hạt bông là loại cây được trồng chủ yếu ở các tỉnh thành phía Bắc
Hạt bông được sử dụng chủ yếu để làm vải, sau khi lấy đi phần sợi vải sẽ tiến hành ép lấy tinh dầu
Cây hạt bông là cây bụi nhỏ, cao từ 2 – 3m, trên thân cành có lông màu tím, xuất hiện các điểm chấm đen
Trong hạt bông có chứa các thành phần dược tính quý giúp điều trị nhiều bệnh lý khác nhau
Vị thuốc hạt bông
1. Tính vị
Hạt bông không mùi vị, tính bình.
2. Quy kinh
Quy vào kinh can.
3. Tác dụng dược lý của hạt bông
Theo nghiên cứu của các nhà khoa học cho rằng, thành phần hoạt chất Gossypola trong hạt bông có khả năng làm chậm quá trình oxy hóa, kháng lại sự phát triển của ký sinh trùng, phòng ngừa HIV, tránh thai nam… Bên cạnh đó, loại dược liệu này còn được biết đến với công dụng điều trị viêm da cơ địa hiệu quả.
4. Cách sử dụng – Liều dùng
Cách sử dụng: Có thể sử dụng hạt bông đơn lẻ để điều trị hoặc kết hợp chung với các loại dược liệu khác như mật ong, cam thảo, rượu trắng… bằng cách sắc các chung các dược liệu chung với nhau để lấy nước thuốc uống mỗi ngày.
Liều dùng: Tùy chỉnh khối lượng hạt bông sử dụng theo nhu cầu trong khoảng 5 – 10g đối với các bài thuốc sắc. Bên cạnh đó, tùy từng trường hợp khác nhau mà bác sĩ sẽ kê đơn thuốc với liều lượng phù hợp nhằm đem lại kết quả điều trị tốt nhất.
5. Các bài thuốc hay chữa bệnh từ hạt bông
Lợi sữa cho phụ nữ sau sinh
Đối với nền Y học Nhật Bản đã ghi nhận công dụng của hạt bông khi được sử dụng để làm thuốc lợi sữa từ hàng trăm năm qua với cái tên lactaogon ( lactaogol), mamain, lactomin (lactomil)…
Cách thực hiện: Chuẩn bị đầy đủ các nguyên liệu gồm 5g hạt bông đem sao vàng và 2g cam thảo. Cho hết vào siêu thuốc đun cùng 600ml nước trên lửa vừa đến khi nước thuốc sắc xuống còn 200ml thì tắt bếp. Lọc lấy phần nước thuốc chia làm 3 phần uống hết trong ngày.
Hạt bông chữa viêm da cơ địa
Hạt bông sau khi đã được lấy đi phần sợi vải bông, người ra sẽ tiến hành ép hạt hoặc chưng cất để lấy tinh dầu. Hợp chất Gossypola trong hạt bông có tác dụng tốt trong việc điều trị bệnh viêm da cơ địa hiệu quả.
Cách thực hiện: Chuẩn bị nửa ký hạt bông và thực hiện lần lượt theo các bước sau:
Bước 1: Sử dụng một miếng vải mỏng bọc kín vào một cái bát. Tiếp theo cho 0.1 kg hạt bông lên trên, giàn đều ra, cho than củi đang cháy lên trên phần dược liệu để hạt tiết ra tinh dầu. Lưu ý trong quá trình thực hiện phải thật cẩn thận để tránh làm than đang cháy rơi xuống miếng vải.
Bước 2: Khi hạt bông đã cháy hết, tháo phần vải bọc trên bát ra một cách cẩn thận, lấy phần tinh dầu nằm bên trong bát cho vào lọ thủy tinh bảo quản và sử dụng dần.
Bước 3: Vệ sinh sạch sẽ vùng da bị viêm, dùng tăm bông thấm đều tinh dầu hạt bông và bôi trực tiếp lên da, đều đặn ngày thực hiện từ 3 – 4 lần. Kiên trì thực hiện trong vòng 1 – 2 tháng sẽ khỏi hẳn.
Chữa khí hư, bạch đới
Hạt bông còn được sử dụng để cải thiện triệu chứng và hỗ trợ điều trị chữa khí hư, bạch đới.
Cách thực hiện: Chuẩn bị đầy đủ các nguyên liệu gồm: hạt bông, hương phụ sao giấm, phúc bồn tử và gương sen mỗi loại 30g. Đem đốt hết các nguyên liệu hành than rồi nghiền thành bột mịn rồi cho vào hũ thủy tinh bảo quản. Mỗi lần sử dụng khoảng 6 – 9g hòa cùng với rượu để uống.
Hạt bông chữa rối loạn kinh nguyệt
Cách thực hiện: Chuẩn bị 5g vỏ rễ cây bông sắc cùng với 300ml nước trên lửa vừa đến khi thấy nước thuốc sắc xuống còn 100ml thì tắt bếp. Lọc lấy nước thuốc uống hết trong ngày.
Hạt bông chữa sa tử cung:
Cách thực hiện: Chuẩn bị 10g rễ cây bông và 12g chỉ xác tươi. Các dược liệu rửa sạch rồi cho vào siêu thuốc sắc với nước. Đun khoảng 20 phút thì tắt bếp, lọc lấy nước thuốc chia làm 2 lần uống hết trong ngày.
Nên mua hạt bông ở đâu uy tín, đảm bảo chất lượng?
Hạt bông là một trong những vị thuốc nam rất quý và hiện đang được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc Y học cổ truyền. Bằng chứng là hầu hết các cửa hàng bán thuốc Đông y hay phòng khám, chẩn đoán bệnh Y học cổ truyền đều có bán vị thuốc này.
Tuy nhiên, để tránh mua phải hàng kém chất lượng gây ảnh hưởng đến kết quả trị bệnh, tốt nhất người bệnh nên tìm đến những địa chỉ bán thuốc uy tín, đảm bảo chất lượng, được cấp giấy phép hoạt động.
Một số lưu ý để sử dụng hạt bông điều trị bệnh hiệu quả
Nhằm đem lại kết quả điều trị tốt nhất, an toàn lành tính cho sức khỏe và hạn chế tối đa tác dụng phụ, người bệnh khi sử dụng hạt bông cần lưu ý một số điều sau:
Chỉ sử dụng những hạt bông chất lượng, không vì tiếc mà sử dụng lại hạt bông đã hư hỏng hay giá rẻ nhưng có nguồn gốc xuất xứ không rõ ràng. Điều này sẽ góp phần quyết định hiệu quả điều trị có cao hay không cũng như hạn chế tối đa tác dụng phụ.
Hạt bông sau khi mua về nên rửa sạch trước khi sử dụng để làm sạch, loại bỏ hết vi khuẩn, bụi bẩn…
Các bài thuốc từ hạt bông được gợi ý bên trên chỉ phù hợp với những trường hợp mắc bệnh nhẹ, vừa khởi phát các triệu chứng. Để đảm bảo an toàn tuyệt đối khi điều trị bệnh bằng hạt bông, người bệnh nên tham khảo trước ý kiến tư vấn của bác sĩ.
Các nhóm đối tượng như phụ nữ mang thai, đang cho con bú hoặc người cao tuổi cần hết sức cân nhắc trước khi áp dụng các bài thuốc này.
Trong quá trình điều trị nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào nên ngưng sử dụng ngay và đến bệnh viện để được thăm khám, chẩn đoán và xử lý kịp thời.
Nếu đã áp dụng các bài thuốc từ hạt bông trong một thời gian dài nhưng không đem lại hiệu quả như mong muốn, tốt nhất hãy ngưng sử dụng và xem xét lại cách làm, liều lượng sử dụng có phù hợp hay chưa hoặc tìm đến một phương pháp khác hiệu quả hơn.
Hạt bông được sử dụng để chữa trị các bệnh lý như viêm da cơ địa, là bài thuốc lợi sữa, hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, chữa sa tử cung, chữa khí hư…
Đây là những thông tin cơ bản về loại dược liệu quý hạt bông. Hy vọng những thông tin này sẽ giúp quý bạn đọc có thêm những kiến thức hữu ích để sử dụng hạt bông đúng cách, hiệu quả và an toàn, cải thiện triệu chứng và hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả như mong muốn.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
