Hạt đười ươi là hạt của cây đười ươi hay còn gọi là cây đại hải tử, lười ươi,… Loại hạt này không chỉ dùng làm thức uống giải khát, bổ mát trong ngày hè nóng bức mà chúng còn được sử dụng như một vị thuốc nam, giúp cải thiện viêm họng mãn tính, viêm đường tiết niệu hoặc gai cột sống,…
Tên khác: Đại hồng quả, đại hải tử, an nam tử, đại hải,…
Tên khoa học: Sterculia lychnophora Hance
Họ: Trôm
I. Mô tả hạt đười ươi
Đặc điểm thực vật
Dược liệu có hình bầu dục, có kích thước to cỡ vài cm. Hạt có bề mặt sần sùi và có màu nâu hơi vàng.
Phân loại
Đại hồng quả phân thành hai loại:
Hạt đười ươi bay trâu: Loại hạt này có nguồn gốc từ miền Trung, chủ yếu ở Quảng Nam. Có thể nhận biết hạt đười ươi bay trâu qua đặc điểm như hạt to và dài. Khi chín rụng có màu ngà ngà đỏ, giống màu cánh gián. Loại hạt này thường ít thấy, số lượng hàng năm thường không nhiều.
Hạt đười ươi bay sẻ: Loại hạt này thường tìm thấy nhiều ở khu vực miền Nam, tập trung chủ yếu ở Cát Tiên – Đồng Nai. Về đặc điểm, hạt đười ươi bay sẻ thường có kích thước nhỏ hơn đười ươi bay trâu. Khi chín rụng, hạt cò màu từ vàng tươi đến ngà vàng. Vỏ hạt mỏng, nở nhanh.
Phân bố
Cây đười ươi là một trong những thảo dược quen thuộc của người dân Nam Bộ. Vì vậy, cây phân bố chủ yếu ở các tỉnh thuộc khu vực này như Đồng Nai, Vũng Tàu,… Ngoài ra, ngày nay loại cây này cũng được trồng nhiều ở các tỉnh Tây Nguyên như Kon Tum, Lâm Đồng, Gia Lai,…
Thu hái, chế biến và bảo quản
Thu hái: Cây đười ươi thường đậu quả vào tháng 6. Sau khi quả chín, người dân sẽ bắt đầu thu hạt. Thời gian hái hạt bắt đầu từ tháng 7 đến tháng 8.
Chế biến: Dược liệu sau khi hái về sẽ được phơi khô
Bảo quản: Nhiệt độ phòng, tránh ánh sáng và ẩm ướt
Thành phần hóa học
Các nghiên cứu về hạt đười cho biết, trong thảo dược này chứa tinh bột, 2.98 chất béo, đường, tanin, chất nhầy và chất đắng. Ngoài các thành phần này, các nhà khoa học còn phát hiện trong hạt chứa các hoạt chất như:
Bassorin
Galactose
Arabinose
Pentose
Hạt đười ươi bay có nguồn gốc ở các tỉnh khu vực miền Trung
II. Vị thuốc
Tính vị
Tính mát và vị ngọt nhẹ
Tác dụng
Theo Đông Y, đại hồng quả có tác dụng giải độc, thanh nhiệt và lợi cổ họng. Vì vậy, vị thuốc Nam này thường dùng điều trị các bệnh bệnh sau:
Chữa viêm họng mãn tính, viêm họng hạt
Điều trị chảy máu cam
Chữa viêm đường tiết niệu
Điều trị các bệnh lý liên quan đến xương khớp như bệnh gai cột sống, đau nhức khớp,…
Chữa táo bón
Giải độc, thanh nhiệt, giúp điều hòa thanh nhiệt cơ thể trong những ngày nắng nóng
Chữa sỏi thận
Trị mụn nhọt, giúp làm đẹp da
Cách dùng và liều lượng
Dược liệu thường dùng dưới dạng ngâm nở. Mỗi lần dùng khoảng 3 – 5 hạt.
III. Bài thuốc chữa bệnh theo kinh nghiệm dân gian
Điều trị chảy máu cam
Trong trường hợp con trẻ bị chảy máu cam do nóng nhiệt gây nên, cha mẹ có thể cầm máu cho con bằng cách dùng 5 đại hồng quả đem sao vàng và nấu nước. Cho con uống nước này thay nước lọc hàng ngày, giúp làm mát và cải thiện bệnh.
Chữa viêm họng mãn tính, viêm họng hạt
Hạt đười ươi đem ngâm cho nở. Sau đó, cho thêm ít đường và ăn. Ăn hạt đười ươi trong 2 tuần, giúp cải thiện viêm họng mãn tính, viêm họng hạt và cải thiện triệu chứng khàn tiếng.
Hạt đười ươi chữa viêm họng mãn tính
Trị cổ họng sưng đau, ho có đờm và viêm đường tiết niệu
Dùng 2 – 5 đại hồng quả đem cho vào cốc nước nóng. Chờ khoảng 5 phút cho hạt nở đều. Sau đó, bóc lớp vỏ ngoài và lấy phần nhân thịt, pha thêm đường và chia đều uống trong ngày.
Điều trị mụn nhọt
Lấy nước ngâm đại hồng quả đem trộn với cơm và đắp lên nốt mụn nhọt. Nên đắp mỗi ngày cho đến khi mụn xẹp và biến mất.
Chữa chứng táo bón
Dùng 2 – 3 hạt đại hồng quả ngâm nước nóng cho nở mềm. Sau đó, bóc bỏ lớp vỏ ngoài và uống vào sáng sớm khi bụng rỗng.
Điều trị bệnh gai cột sống
Dùng 5 hạt đại hồng quả đem rửa sạch và ngâm trong 700 ml nước sôi để nguội. Sau khi hạt nở đều thì vớt bỏ lớp vỏ gân ngoài rồi pha thêm đường phèn và uống.
Chữa sỏi thận
Chuẩn bị:
Đại hồng quả: Nên chọn hạt đại hồng quả tự chín và rụng để có dược tính cao
Chuối hột rừng: Chọn chuối có nhiều hột và ngọt
Cách làm:
Chuối hột đem thái mỏng và phơi khô
Hạt đười ươi đem rang chín
Đem hai dược liệu này xay thành bột mịn và trộn vào nhau theo tỷ lệ 4 chuối, 1 đười ươi
Cách dùng:
Mỗi ngày dùng 1 muỗng canh bột hỗn hợp hai nguyên liệu này hòa tan trong cốc nước ấm và uống. Buổi sáng uống 1 muỗng và buổi tối sau 21 giờ uống 2 muỗng.
Bài thuốc chữa sỏi thận bằng hạt đười ươi chỉ áp dụng ở những đối tượng bị sỏi thận ở mức độ nhẹ. Trong trường hợp sỏi có kích thước lớn, bạn nên thăm khám và điều trị bằng các biện pháp y khoa.
IV. Lưu ý khi dùng hạt đười ươi
Một số lưu ý, bạn cần chú ý trong quá trình dùng hạt đười ươi cải thiện sức khỏe:
Không nên ăn hạt đười ươi khô (chưa được ngâm nước). Bởi khi vào cơ thể, nguyên liệu sẽ hấp thu nước, trương nở và gây tắc nghẽn ruột dẫn đến cứng bụng và khó thở
Người mắc bệnh tiêu hóa hoặc có các vấn đề về hệ tiêu hóa, tốt nhất không nên dùng
Nên dùng dược liệu ở liều lượng đủ, tuyệt đối không quá lạm dụng để tránh tác dụng phụ như buồn nôn, ho có đờm hoặc nước đờm trắng
Không nên ngâm quá nhiều hạt đười ươi để dùng dần. Tốt nhất, uống đến đâu ngâm tới đó để tránh làm mất chất, đồng thời tránh hạt bị chua và nhiễm khuẩn
Nên lựa chọn hạt đười ươi có nguồn gốc rõ ràng, không chứa chất bảo quản hoặc tẩm chất tẩy rửa,…
Hạt đười ươi giúp tăng cường cải thiện sức khỏe và hỗ trợ điều trị bệnh. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh những ảnh hưởng xấu khiến bệnh ngày càng trầm trọng.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
