Sơn tra là vị thuốc từ bào chế từ cây Bắc sơn tra hoặc Nam sơn tra. Theo Đông y, Sơn tra vị ngọt, tính ôn có tác dụng hỗ trợ điều trị rối loạn tiêu hóa và điều hòa các bệnh lý ở phụ nữ sau sinh.
Vị thuốc Sơn tra
Sơn tra là cây thân gỗ, sống lâu năm, thân có nhiều nhiều cành, cành non có nhiều lông tơ, mịn. Cây Sơn tra ở nước ta được phân thành hai loại chính với đặc biệt như sau:
Quả Sơn tra được dùng làm dược liệu điều trị bệnh.
Sơn tra thường mọc hoang ở các vùng núi phía Bắc nước ta như Hà Giang, Tuyên Quang, Cao Bằng, Lạng Sơn, vùng núi Hoàng Liên Sơn,…
Sơn tra có thể thu hái quanh năm khi quả chín. Chỉ thu hái những quả vừa chín với mục đích dùng làm dược liệu.
Sơn tra sau khi hái về, mang đi rửa sạch loại bỏ bụi bẩn và vi khuẩn. Để ráo nước, thái thành lát mỏng, độ dày khoảng 0,3 – 0,7 cm. Mang sơn tra thái mỏng đi phơi nắng hoặc sấy khô, bảo quản dùng dần.
Bảo quản Sơn tra sau khi chế biến ở nhiệt độ phòng, thoáng mát, tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, nơi có độ ẩm cao. Tốt nhất nên bảo quản Sơn tra trong bao, túi hoặc hộp kín để dùng lâu dài.
Quả Sơn tra chứa một hàm lượng vitamin C rất cao. Ngoài ra, Sơn tra cũng chứa một số thành phần hóa học khác như:
Theo y học cổ truyền, Sơn tra được ứng dụng trong việc điều hòa hệ thống tiêu hóa, điều trị mỡ trong máu, ứ kinh. Cụ thể, một số tác dụng của Sơn tra như sau:
Cách dùng: Sơn tra có thể dùng độc vị hoặc phối hợp với các vị thuốc khác để sử dụng. Các thể tán thành bột, làm thành viên hoàn hoắc sắc với nước để uống.
Liều lượng sử dụng khuyến cáo mỗi ngày là 3 – 10g dưới dạng sắc nước theo Đông y. 20 – 30 giọt nếu sử dụng cao dịch loãng theo Tây y để điều trị các bệnh lý về huyết áp cao, bệnh tim mạch và hỗ trợ giảm đau.
Một số bài thuốc sử dụng Sơn tra điều trị bệnh
1. Bài thuốc điều trị ăn uống không tiêu
Sơn tra 10g, Chỉ thực 6g, Trần bì 5g, Hoàng liên 2g sắc cùng 6 chén nước, đến khi cạn còn 2 chén là được. Chia thuốc thành ba phần, dùng uống trong ngày.
2. Bài thuốc điều trị tiêu chảy
Dùng 10g Sơn tra tán thành bột mịn, pha cùng nước sôi để uống.
3. Điều trị tiêu chảy ở trẻ em
Dùng một lượng Sơn tra vừa phải để nấu thành siro. Mỗi lần cho trẻ dùng 5 – 10 ml. Mỗi ngày uống 3 lần vào buổi sáng, trưa và tối.
4. Chữa ợ chua, ợ hơi, ợ nóng
Sử dụng Sơn tra sống và Sơn tra sao vàng, mỗi vị phân lượng 20g, sắc thành nước dùng uống trong ngày.
5. Điều trị kiết lỵ mới phát
Dùng 30g Sơn tra sắc cùng với nước. Khi gần cạn nước, cho thêm 30g đường mía và Tế trà sắc đến khi thu được một hỗn hợp đặc quánh. Sử dụng thuốc khi còn nóng để đạt hiệu quả tốt nhất.
6. Bài thuốc điều trị kiết lỵ cấp tính và viêm đại tràng cấp tính
7. Bài thuốc điều trị bệnh ghẻ
Dùng một lượng vừa đủ Sơn tra khô nấu cùng với nước, dùng tắm hoặc rửa vị trí bệnh ghẻ lở. Nên sử dụng nước thuốc khi còn ấm để đạt hiệu quả tối đa. Tuy nhiên, nên kiểm tra nhiệt độ nước phù hợp để tránh làm bỏng da.
8. Bài thuốc điều trị thịt tụ lại không tiêu
Dùng Sơn tra 120g sắc cùng với một lượng nước vừa đủ, đến khi cạn còn một lượng nước sền sệt thì thì dùng. Tốt nhất nên dùng luôn cả phần bã Sơn tra để đạt hiệu quả điều trị tối đa.
9. Chữa sán khí thoái vị, dịch hoàn sệ xuống
Sơn tra và Hồi hương (sao vàng) mỗi vị 30g đem tán thành bột mịn. Hòa cùng một ít mật ong, làm thành viên hoàn, kích thước to bằng hạt ngô, bảo quản dùng dần.
Mỗi lần dùng 50 viên uống cùng nước sôi để nguội. Dùng thuốc khi bụng đói hoặc trước khi ăn bữa chính.
10. Bài thuốc chữa huyết áp thấp
Sử dụng Sơn tra và Ty thế, mỗi vị phân lượng bằng nhau, phơi khô rồi tán mịn. Dùng thuốc với nước sắc của lá Ngải cứu.
11. Chữa đau bụng do ứ trệ sau sinh, kinh nguyệt ứ
Sử dụng 40g Sơn tra sắc cùng với một lượng nước vừa đủ. Lọc bỏ phần bã, hòa cùng 25g đường để uống.
12. Chữa đau bụng, dịch không ra hết ở phụ nữ sau sinh
Sử dụng Sơn tra sắc với một lượng nước vừa đủ. Sắc nhỏ lửa đến khi cạn còn hỗn hợp đặc quánh thì hòa cùng một ít đường, dùng uống khi đói hoặc lúc đau bụng.
13. Điều trị đau lưng, nhức mỏi tay chân ở người cao tuổi
Dùng Sơn tra và Lộc nhung (nướng) phân lượng bằng nhau tán thành bột mịn. Hòa cùng một ít mật ong sau đó làm thành viên hoàn, kích thước to bằng hạt ngô.
Mỗi lần dùng 50 viên hoàn cùng với rượu ấm, uống 2 lần mỗi ngày trước và sau bữa ăn đều được.
14. Bài thuốc điều trị Lipid máu cao
Trộn Sơn tra và Mạch nha cô đặc, mỗi vị phân lượng bằng nhau. Mỗi lần dùng 30g để uống, mỗi ngày uống 2 lần, trước và sau bữa ăn đều được. Thời gian sử dụng, liên tục trong 14 ngày.
Một số đối tượng không nên sử dụng Sơn tra như:
Sơn tra là một vị thuốc tương đối quen thuộc với nhiều công dụng y học. Tuy nhiên, trước khi sử dụng Sơn tra, người bệnh nên trao đổi với thầy thuốc để có liều lượng và hướng dẫn sử dụng cụ thể.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh