Nhiễm toan ceton do đói là gì?
Nhiễm toan ceton là một trạng thái chuyển hóa liên quan đến mức độ cao của ceton trong máu. Ceton tích tụ khi cơ thể chuyển hóa các axit béo để sử dụng tạo năng lượng thay cho carbohydrate. Nhiễm toan ceton do đói xảy ra khi cơ thể không nhận đủ glucose làm nguồn năng lượng chính trong một thời gian dài.
Nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, bao gồm:
- Kinh tế khó khăn;
- Rối loạn ăn uống;
- Khó nuốt;
- Ung thư.
Nhiễm toan ceton xảy ra khi sự tích tụ ceton làm cho máu có tính axit. Trong bệnh nhiễm toan ceton do đói, một khi cơ thể đã sử dụng hết chất béo, sẽ bắt đầu chuyển hóa cơ bắp giải phóng các axit amin và lactate vào máu. Sau đó, gan sẽ tiếp tục chuyển hóa chúng thành đường để sử dụng làm năng lượng.
Quá trình chuyển đổi từ nhiễm ceton sang nhiễm toan ceton có thể xảy ra sau 2-3 ngày. Chuyển hóa cơ sẽ diễn ra sau đó vài ngày.
Các loại nhiễm toan ceton khác
Theo một bài báo năm 2020 nhiễm toan ceton được phân thành các loại bao gồm:
- Nhiễm toan ceton do đái tháo đường
- Nhiễm toan ceton do rượu
- Nhiễm toan ceton do đói
Nhiễm toan ceton do đái tháo đường
Nhiễm toan ceton do tiểu đường xảy ra khi cơ thể sử dụng hết lượng insulin, tình trạng này có thể đe dọa tính mạng.
Nhiễm toan ceton do tiểu đường có thể xảy ra ở những người mắc bệnh tiểu đường loại 1 hoặc loại 2, nhưng thường có nhiều khả năng ảnh hưởng đến những người mắc bệnh tiểu đường loại 1.
Nhiễm toan ceton do rượu
Theo một đánh giá năm 2020 cho thấy, nhiễm toan ceton do rượu xảy ra khi cơ thể của một người không thể sử dụng glucose từ chế độ ăn uống.
Cồn trong máu khiến cho lượng đường trong máu ở mức thấp và cản trở việc sản xuất glucose của gan.
Các triệu chứng và dấu hiệu cảnh báo
Các dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm toan ceton khi đói có thể bao gồm:
- Khối lượng cơ thấp hơn
- Hạ nhiệt độ cơ thể
- Cơ thể ít chất béo
- Nhịp tim, huyết áp thấp
- Cơ thể gầy yếu
- Sâu răng
- Tóc thưa, mỏng, khô
Một báo cáo trường hợp năm 2020 đã trình bày thông tin về những người có vấn đề tâm thần và nhiễm toan ceton do đói. Các tác giả kết luận rằng việc chẩn đoán chính xác có thể khó khăn hơn ở những người bị rối loạn tâm thần, vì những người này có thể không cung cấp chính xác về tình trạng sức khỏe hoặc thói quen ăn uống của họ. Kết quả gây ra sự chậm trễ trong điều trị.
Nguyên nhân
Nguyên nhân có thể gây ra nhiễm toan ceton do đói bao gồm:
- Phẫu thuật thắt dạ dày
- Suy dinh dưỡng
- Rối loạn ăn uống
- Chế độ ăn ketogenic không phù hợp, đặc biệt khi kết hợp với nhịn ăn gián đoạn
Các yếu tố nguy cơ
Hầu hết những người có chế độ ăn bình thường rất hiếm khi mắc bệnh nhiễm toan ceton do đói. Tuy nhiên, việc nhịn ăn không liên tục, đặc biệt là kết hợp với một chế độ ăn kiêng khắc nghiệt như chế độ ăn ketogenic, có thể khiến một người có nguy cơ phát triển nhiễm toan ceton cao hơn.
Những người quan tâm đến việc thực hiện các chế độ ăn kiêng chuyên biệt, chẳng hạn như chế độ ăn keto, nên nói chuyện với bác sĩ trước khi bắt đầu chế độ ăn kiêng.
Một bài báo năm 2020 cho thấy một số đối tượng có nguy cơ cao mắc tình trạng này bao gồm:
- Khó nuốt, nhất là những bệnh nhân sau khi phẫu thuật hoặc xạ trị
- Có các tình trạng hoặc bệnh lý ngăn cản việc thực hiện chế độ dinh dưỡng đầy đủ
- Vận động với cường độ cao trong thời gian dài mà không được cung cấp thêm chất dinh dưỡng.
Chẩn đoán
Nhiễm toan ceton do đói xảy ra do chế độ ăn uống thiếu glucose sau một thời gian dài. Do đó, khi chẩn đoán tình trạng này, bác sĩ có thể cần tìm hiểu các nguyên nhân gây giảm cân. Trong trường hợp bị tụt cân không rõ nguyên nhân, nên trao đổi với bác sĩ về các thông tin như:
- Các triệu chứng xuất hiện bất thường
- Các phương pháp ăn kiêng đang áp dụng
- Các tình trạng sức khỏe khác đi kèm
Theo một bài báo năm 2020, bác sĩ sẽ cần can thiệp nhằm ổn định sức khỏe người bệnh trước khi thực hiện các xét nghiệm cần thiết, bao gồm xét nghiệm máu, để kiểm tra các bất thường về điện giải và thiếu hụt vitamin. Nếu được chẩn đoán mắc bệnh nhiễm toan ceton do đói, bác sĩ sẽ có những phác đồ điều trị phù hợp.
Điều trị
Nhiễm toan ceton do đói xảy ra khi cơ thể bị thiếu thức ăn và năng lượng cần thiết trong một thời gian dài. Mặc dù thay đổi chế độ ăn uống là một liệu pháp rõ ràng và cần thiết, nhưng áp dụng không đúng có thể gây nguy hiểm cho người bị suy dinh dưỡng trong thời gian dài.
Khi điều trị cho một người bị nhiễm toan ceton do đói, sẽ cần phải theo dõi chặt chẽ sự thay đổi về chất điện giải. Trong quá trình dung nạp thức ăn, bác sĩ sẽ cần kiểm tra sự dao động kali, phốt phát và magiê trong cơ thể.
Một nghiên cứu trường hợp liên quan đến người có tình trạng biếng ăn kéo dài đã phát triển bệnh nhiễm toan ceton do đói. Các bác sĩ đã điều trị cho người này bằng dung dịch dextrose trong 15 giờ, trong thời gian đó tình trạng nhiễm toan ceton được cải thiện.
Với điều trị thích hợp kết hợp với việc thay đổi thói quen ăn uống một cách khoa học, bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn.
Các biến chứng
Khi tình trạng nhiễm toan xeton do đói xảy ra, lượng mỡ, cơ sẽ giảm dần, cơ thể ốm yếu hơn, lâu ngày sẽ dẫn đến suy kiệt, hôn mê, trường hợp nặng có thể dẫn đến tử vong.
Phòng ngừa
Những người đang có các tình trạng sức khỏe tiềm ẩn hoặc đang xạ trị hoặc phẫu thuật nên trao đổi với bác sĩ của họ để đảm bảo rằng chế độ ăn của họ có thể cung cấp đủ chất dinh dưỡng nhằm ngăn ngừa nhiễm toan ceton.
Những người bị rối loạn ăn uống có thể gặp nhiều khó khăn, tuy nhiên sự trợ giúp từ y khoa, người thân và nỗ lực của bản thân người bệnh có thể mang lại một cuộc sống tích cực và năng động.
Tóm lược
Nhiễm toan ceton khi đói là một dạng nhiễm toan ceton không phổ biến xảy ra khi một người không dung nạp đủ dinh dưỡng một cách thường xuyên hoặc không thể hấp thụ các chất dinh dưỡng.
Hầu hết những người khỏe mạnh được cung cấp đầy đủ thực phẩm sẽ không có nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, những người có chứng rối loạn ăn uống hay đang thực hiện một số phương pháp điều trị y tế là những đối tượng có nguy cơ cao mắc phải. Điều may mắn là, tình trạng này nếu được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách có thể phục hồi hoàn toàn.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
