✴️ Rhino virus: Vi rút gây bệnh hô hấp với triệu chứng cảm lạnh

Trẻ em bị nhiễm lạnh kéo dài, trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ có sức đề kháng kém vào mùa đông lạnh và ẩm rất dễ bị nhiễm các loại virus nói chung trong đó có Rhino virus, hoặc Rhino virus có thể đồng nhiễm hoặc bội nhiễm với các loại virus hoặc vi khuẩn khác.

Khả năng gây bệnh của Rhino virus

Đây là loại virus chính gây nên hội chứng cảm lạnh thông thường ở người.

Các đặc điểm virus học

Rhino virus nằm trong họ Picorna virus, kích thước từ 20-27nm, virus có genome là RNA và có hơn 100 tuýp huyết thanh khác nhau.

Virus nhân lên tốt hơn ở 33 độ C so với 37 độ C, điều này giải thích tại sao virus chủ yếu gây bệnh ở mũi họng và kết mạc hơn là ở đường hô hấp dưới.

Virus dễ dàng bị giết chết bởi acid dạ dày cho nên nó không có khả năng gây bệnh ở đường tiêu hóa như các virus thuộc nhóm các virus đường ruột. Ổ chứa virus là ở người và tinh tinh.

Chu trình nhân lên

Chu trình nhân lên của virus giống như của virus bại liệt polio. Thụ thể bề mặt tế bào của virus là ICAM-1, một protein kết dính có trên bề mặt của rất nhiều loại tế bào trong cơ thể người.

Rhino virus

Đặc điểm dịch tễ học và phương thức lây truyền

Có 2 phương thức lây truyền:

• Lây trực tiếp từ người sang người do hít phải những hạt nhỏ li ti (aerosol) của dịch tiết đường hô hấp từ người bệnh trong khoảng cách gần.
• Lây gián tiếp qua bàn tay, khăn tay, đồ dùng, đồ chơi trẻ em, mặt bàn, ghế… bị nhiễm dịch mũi, hoặc dịch tiết đường hô hấp có chứa virus từ người bệnh, sau đó tự chùi mũi, dụi mắt trong thói quen hằng ngày hoặc qua bàn tay và các đồ dùng liên quan đến chăm sóc trẻ bị nhiễm virus.

Ngày nay các nhà khoa học cho rằng cách lây truyền gián tiếp là rất nguy hiểm và quan trọng mà mọi người ít chú ý đến.

Cảm lạnh thông thường được cho là bệnh phổ biến nhất ở người. Hằng năm trên thế giới có hàng triệu ngày công lao động, ngày nghỉ học do cảm lạnh thông thường gây ra. Rhino virus gây bệnh trên toàn thế giới, bệnh hay gặp nhất là vào mùa mưa lạnh (đông – xuân).

Mọi người đều có thể mắc bệnh nhưng tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở trẻ em và giảm dần ở lứa tuổi lớn hơn. Bệnh có thể phát triển mạnh ở nơi có mật độ dân cư cao, trong nhà ở chật hẹp và thiếu vệ sinh không khí.

Thông thường chỉ có một vài týp huyết thanh của Rhino virus lưu hành trong năm và sau đó lại được thay thế bởi các týp huyết thanh khác vào năm sau. Điều này giải thích tại sao những người đã bị mắc bệnh rồi nhưng vẫn tiếp tục mắc ở những năm tiếp theo.

Rhino virus lây truyền trực tiếp từ người sang người

Sinh bệnh học của Rhino virus

Virus xâm nhập vào cơ thể theo đường hô hấp trên và thường chỉ giới hạn gây bệnh ở khu vực đó. Rhino virus hiếm khi gây nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới có thể do virus không thích hợp khi nhân lên ở 37 độ C.  

Sau khi mắc bệnh, cơ thể tạo được miễn dịch đặc hiệu tuýp huyết thanh và không có miễn dịch chéo với các tuýp khác. Miễn dịch bảo vệ của kháng thể tiết IgA có vai trò quan trọng hơn so với miễn dịch dịch thể.

Các dấu hiệu lâm sàng Rhino virus

Thời gian ủ bệnh từ 2-4 ngày, sau đó xuất hiện các triệu chứng: sốt nhẹ, hắt hơi, sổ mũi, đau họng, ho, đau đầu, đôi khi có cảm giác ớn lạnh, 1/3 số trường hợp có ho và khàn giọng. Các triệu chứng toàn thân khác rất ít.

Bệnh thường kéo dài khoảng 1 tuần rồi tự khỏi. Ở trẻ em suy dinh dưỡng, bị nhiễm lạnh kéo dài, suy giảm miễn dịch có thể dẫn đến viêm phế quản, viêm phế quản phổi hoặc viêm phổi bội nhiễm với tình trạng nặng.

Cũng cần lưu ý rằng những virus đường hô hấp khác như virus Corona, virus Coxsackie, virus hợp bào hô hấp, virus cúm C cũng có thể gây nên hội chứng cảm lạnh thông thường và có thể đồng nhiễm với Rhino virus và làm cho bệnh nặng hơn.

Chẩn đoán Rhino virus

Trên lâm sàng rất khó phân biệt bệnh do Rhino virus với bệnh do các virus đường hô hấp khác. 

Chẩn đoán phòng thí nghiệm có thể dựa vào phân lập virus từ dịch tiết mũi họng trên nuôi cấy tế bào. Phản ứng huyết thanh ít khi được thực hiện.

Gần đây trong phòng thí nghiệm thường sử dụng kỹ thuật PCR để xác định gen đặc hiệu của virus cho kết quả nhanh và độ chính xác cao.

Rhino virus gây sốt nhẹ, hắt hơi, sổ mũi, đau họng… ở người nhiễm virus

Điều trị và phòng bệnh do Rhino virus gây ra

Nói chung bệnh do Rhino virus thường nhẹ và tự khỏi sau 1 tuần. Thường chỉ điều trị triệu chứng như giảm sốt, giảm ho, nâng cao thể trạng, nằm nghỉ ngơi.

Hiện nay không có thuốc kháng virus đặc hiệu nào cho Rhino virus. Trên thực nghiệm lâm sàng người ta dùng khí dung thuốc interferon-alpha 2b và ipratropium đường mũi kết hợp với uống naproxen cho kết quả tốt.

Vấn đề nghiên cứu và sử dụng vaccin phòng bệnh Rhino trong cộng đồng cũng chưa có và không khả thi vì virus có hơn 100 týp huyết thanh khác nhau và miễn dịch thu được là đặc hiệu týp, không có miễn dịch chéo giữa các týp huyết thanh.

Phòng bệnh rộng rãi trong cộng đồng cần áp dụng đúng và đủ 4 biện pháp phòng chống dịch viêm đường hô hấp cấp tính của Bộ Y tế quy định, bao gồm:

Vệ sinh cá nhân

• Bảo đảm vệ sinh cá nhân hằng ngày.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc sử dụng khăn giấy có tẩm các chất diệt khuẩn như iốt loãng để làm sạch tay thường xuyên rất có tác dụng để hạn chế sự lây nhiễm.
• Tránh tối đa việc chùi tay lên mắt và mũi.
• Sử dụng các thuốc sát khuẩn đường mũi, họng, mắt hằng ngày như súc miệng bằng nước sát khuẩn (nước muối loãng, dung dịch TB, Listerin…) hoặc dung dịch nước tỏi.

Nhỏ mắt, mũi bằng nước muối sinh lý hoặc các thuốc nhỏ mắt, nhỏ mũi thông thường là cần thiết và hiệu quả trong phòng bệnh.

Hạn chế sự tiếp xúc với nguồn bệnh

• Hạn chế tiếp xúc với người bệnh.
• Khi cần thiết phải tiếp xúc với người bệnh phải đeo khẩu trang y tế, đeo kính, mũ, áo.
• Hạn chế tập trung đông người, hội họp, đặc biệt tại những phòng chật hẹp, ít thông khí ở khu vực có dịch.

Biện pháp tăng cường sức khỏe

• Tăng cường sức khỏe bằng cách ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý và rèn luyện thân thể.
• Giữ ấm không để bị nhiễm lạnh, đặc biệt ở trẻ em và người già là điều rất quan trọng (mặc đủ ấm, tránh nước mưa, không lội nước…).

Khi có biểu hiện viêm đường hô hấp cấp cần đến ngay các cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.  

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp