Những cập nhật mới nhất về biến thể omicron và sự bảo vệ của vaccine covid-19

Hiện tại đang có rất nhiều lo ngại về biến thể Omicron của SARS-CoV-2, loại coronavirus gây ra COVID-19. Một lý do chính gây ra những mối lo ngại trên là vì Omicron tích luỹ đến 50 đột biến, bao gồm khoảng 30 đột biến trên protein S (protein gai), đây là một phần trên coronavirus mà vaccine mRNA dạy hệ thống miễn dịch của chúng ta chống lại. Tất cả những biến đổi di truyền này làm tăng khả năng lây nhiễm của biến thể Omicron ở những người đã tiêm vaccine mRNA của Pfizer hoặc Moderna.

Vậy những nhà nghiên cứu đã công bố những điều gì? Dữ liệu đầu tiên cho kết quả đáng khích lệ. Mặc dù vaccine mRNA hiện tại vẫn cung cấp một số tác dụng bảo vệ khỏi biến thể Omicron, nhưng dường như có sự suy giảm đáng kể các kháng thể trung hoà giúp chống lại biến thể này ở những người đã tiêm hai mũi vaccine mRNA.

Tuy nhiên, những kết quả ban đầutừ các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và cả trong thực tế cho thấy những người được tiêm mũi vaccine tăng cường hay còn gọi là mũi vaccine thứ ba, có thể được bảo vệ tốt hơn. Mặc dù những dữ liệu này chỉ là sơ bộ, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng việc tiêm nhắc lại sẽ giúp bảo vệ người đã được tiêm vaccine khỏi việc nhiễm bệnh hoặc bệnh diễn tiến nặng khi nhiễm Omicron trong những tháng mùa đông.

Mặc dù Omicron mới được phát hiện ở Nam Phi vào tháng trước, các nhà nghiên cứu đã làm việc suốt ngày đêm để tìm hiểu thêm về biến thể này. Vào tuần trước đã có những nguồn dữ liệu khoa học đầu tiên về Omicron được công bố bao gồm công trình thú vị từ nhóm nhiên cứu do Alex Sigal, viện nghiên cứu sức khoẻ Châu Phi, Durban, Nam phi dẫn đầu.

Trong các nghiên cứu tại phòng thí nghiệm với virus Omicron sống, những nhà nghiên cứu cho thấy rằng biến thể này vẫn dựa vào thụ thể ACE2 để lây nhiễm vào tế bào phổi của người. Đây là một tin thật sự tốt. Điều đó có nghĩa là các phương pháp điều trị đã được phát triển cho tới hiện nay, bao gồm cả vaccine, nhìn chung vẫn hữu ích để chống lại biến thể mới này.

Sigal và các đồng nghiệp cũng đã kiểm tra khả năng vô hiệu hoá Omicron của các kháng thể trong huyết tương của 12 người đã được tiêm ngừa đầy đủ, 6 người trong số này chưa từng bị nhiễm COVID-19 và 6 người còn lại đã bị nhiễm biến thể ban đầu trong đợt dịch đầu tiên ở Nam Phi.

Đúng như dự đoán, các mẫu thử cho thấy sự trung hoà rất mạnh chống lại biến thể SARS-CoV-2 nguyên thuỷ. Tuy nhiên, kháng thể từ những người được tiêm hai liều vacccine Pfizer trước đó vẫn có một tác động đáng kể chống lại Omicron nhưng khả năng trung hoà giảm 40 lần.

Sự trốn thoát của biến thể virus khỏi hệ thống miễn dịch làkhông hoàn toàn ở những người đã từng bị nhiễm SARD-CoV-2 trước đó và được tiêm chủng đầy đủ. Thật vậy, mẫu máu từ 5 người trong nhóm nghiêm cứu cho thấy mức độ kháng thể tương đối tốt để chống lại Omicron. Cả 5 người này đều bị nhiễm SARD-CoV-2 trước đó và cũng được tiêm chủng đầy đủ. Những phát hiện này bổ sung thêm bằng chứng về giá trị của việc tiêm chủng đầy đủ giúp chống lại việc tái nhiễm ở những người đã từng bị nhiễm COVID-19 trước đó.

Một nghiên cứu khác cũng rất được quan tâm là nghiên cứu đầu tiên của Pfizer. Các nghiên cứu này được thực hiện trong phòng thí nghiệm để kiểm tra so sánh khả năng trung hoà của các mẫu máu lấy từ 19 người đã chích mũi hai một tháng trước đó với 20 người khác đã chích mũi tăng cường một tháng trước đó.

Kết quả chỉ ra rằng khả năng trung hoà của mẫu máu từ những người chích hai mũi đã giảm hơn 25 lần so với virus nguyên thuỷ. Cùng với dữ liệu từ Nam Phi, ủng hộ lý thuyết rằng hai liều vaccine có thể là không đủ để bảo vệ chống lại sự lây nhiễm với biến thể Omicron.

Một số tin tức đáng mừng hơn, những nghiên cứu tiếp tục chỉ ra rằng khi tiêm thêmmột liều tăng cường của vaccine Pfizer sẽ tăng mức kháng thể chống lại Omicron lên mức độ tương đương với khi chích 2 liều đối với biến thể ban đầu (đã nói ở phần trên). Trong khi các nỗ lực để phát triển loại vaccine COVID-19 hiệu quả với biến thể Omicron đang được tiến hành, thì những phát hiện này cho thấy rằng có thể có được khả năng bảo vệ tốt trước biến thể mới này bằng cách tiêm mũi vaccine tăng cường.

Gần đây, dữ liệu nghiên cứu từ thực tế tại Vương quốc Anh, nơi có số ca nhiễm Omicron đang gia tăng nhanh chóng, đã cung cấp thêm bằng chứng về lợi ích của việc tiêm mũi vacccine tăng cường. Trong các xuất bản trước đây, Andrews và cộng sự cho thấy hiệu quả bảo vệ chống lại biến thể Omicron của hai mũi vaccine Pfizer mRNA có xu hướng giảm xuống còn khoảng 40% sau bốn tháng. Mặc dù thông tin này không vui lắm, nhưng mà 40% cũng tốt hơn rất nhiều so với 0% nghĩa là bạn vẫn được bảo vệ trước virus.

Ấn tượng hơn là mũi vaccine tăng cường về cơ bản sẽ làm tăng hiệu quả bảo vệ chống lại biến thể Omicron lên khoảng 80%. Con số này không cao bằng tác dụng bảo vệ chống lại biến thể Delta, nhưng chắc chắn cũng là một kết quả đáng khích lệ. Một lần nữa, những dữ liệu này cho thấy rằng việc tăng cường hệ thống miễn dịch sau khi tạm ngưng một thời gian sẽ nâng cao hệ thống miễn dịch nhằm chống lại biến thể virus mới, mặc dù mũi vaccine tăng cường được sản xuất dựa trên biến thể virus ban đầu. Hệ miễn dịch của bạn rất thông minh, bạn sẽ có được lợi ích cả về số lượng và chất lượng từ mũi vaccine tăng cường.

Cũng cần lưu ý rằng, biến thể Omicron hầu như không có đột biến trong các phần của bộ gien, nơi được dùng là những mục tiêu khác của miễn dịch do vacccine tạo nên, bao gồm cả tế bào T. Những tế bào này là hàng rào bảo vệ thứ hai của cơ thể và virus thường rất khó trốn thoát. Mặc dù tế bào T không ngăn ngừa được việc nhiễm bệnh, nhưng chúng giúp bảo vệ cơ thể khỏi bệnh nặng và tử vong.

Điều quan trọng cần lưu ý là các nhà khoa học trên toàn thế giới vẫn đang theo dõi chặt chẽ mức độ nghiêm trọng của biến thể Omicron. Trong khihiện tại biến thể này có vẻ dễ lây lan nhưng vẫn còn rất sớm để đưa ra những kết luận nghiêm ngặt, những nghiên cứu ban đầu cũng chỉ ra rằng biến thể này gây bệnh nhẹ hơn biến thể Delta, chủng phổ biến hiện tại ở Hoa Kì.

Vẫn còn rất nhiều nghiên cứu đang được thực hiện và có thể thay đổi cách nhìn của chúng ta hiện tại về Omicron, việc này cần thời gian và kiên nhẫn.

Tuy nhiên, điều sẽ không thay đổi là việc tiêm vaccine vẫn là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và mọi người chống lại COVID-19 (Những dữ liệu nghiên cứu gần đây cung cấp một lý do thậm chí còn mạnh mẽ hơn về việc nêntiêm mũi vaccine tăng cường nếu đủ điều kiện). Đeo khẩu trang, đặc biệt ở những nơi công cộng trong nhà, sẽ giúp bảo vệ chống lại sự lây lan của tất cả các biến thể của SARS-CoV-2. Nếu xuất hiện triệu chứng hoặc cho rằng mình đã bị phơi nhiễm, hãy xét nghiệm và cách ly tại nhà nếu có kết quả dương tính.

Trong khi chờ đợi nhiều kết quả nghiên cứu hơn, điều quan trọng hơn bao giờ hết là hãy sử dụng tất cả các công cụ hiện có để giúp bản thân, những người thân yêu và cộng đồng được hạnh phúc và khoẻ mạnh trong dịch tết sắp đến này.

-- BS Phan Vũ Lam Phương --

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP