U lympho hệ thần kinh trung ương ( Central Nervous System Lymphoma - CNSL) là một bệnh ung thư ảnh hưởng đến hệ thống bạch huyết trong não hoặc tủy sống. Bệnh này bắt nguồn các tế bào miễn dịch được gọi là tế bào bạch huyết và làm suy yếu khả năng phòng thủ của cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh.
U lympho hệ thần kinh trung ương là một dạng ung thư không Hodgkin hiếm gặp, ảnh hưởng đến hệ bạch huyết - một phần của hệ thống miễn dịch. Trong bệnh lý này, các tế bào ung thư phát triển trong não hoặc tủy sống.
Bài viết này sẽ đề cập đến bệnh U lympho thần kinh trung ương chi tiết hơn, bao gồm các nguyên nhân, triệu chứng, cách các bác sĩ chẩn đoán và điều trị bệnh.
U lympho hệ thần kinh trung ương là gì?
U lympho hệ thần kinh trung ương là một loại ung thư lympho không Hodgkin. Trong bệnh lý này, các tế bào ung thư hình thành từ mô bạch huyết trong não hoặc tủy sống. U lympho hệ thần kinh trung ương thứ phát cũng có thể xảy ra nếu tế bào ung thư xuất phát từ các bộ phận khác của cơ thể lan đến não hoặc tủy sống.
Ung thư lympho không Hodgkin phát triển trong các tế bào bạch cầu có tên là tế bào lympho. Trong khoảng 95% các trường hợp, U lympho hệ thần kinh trung ương ảnh hưởng đến tế bào lympho B, là những tế bào tạo ra kháng thể.
Trong các trường hợp còn lại, U lympho thần kinh trung ương ảnh hưởng đến tế bào lympho T. Các tế bào này giúp chống lại nhiễm trùng bằng cách kích hoạt các tế bào miễn dịch khác nhắm tiêu diệt vi trùng hoặc làm chậm sự phát triển của các mầm bệnh nguy hiểm xâm nhập.
Tổng quan
U lympho hệ thần kinh trung ương nguy hiểm hơn các dạng u lympho khác, tỷ lệ sống sau 5 năm là 30%. Ở những người đã thuyên giảm, ung thư thường tái phát nên tỷ lệ sống thấp.
Nếu không điều trị, thời gian sống sót trung bình sau khi chẩn đoán là 1,5 tháng. Còn nếu điều trị, người bệnh có thể sống lâu hơn hoặc thậm chí hồi phục. Nhìn chung, việc điều trị sẽ giúp kéo dài thời gian cuộc sống ở 15–20% những người mắc bệnh này.
Các phương pháp điều trị mới giúp người bệnh kéo dài thời gian sống hơn. Ví dụ, nghiên cứu đã chỉ ra rằng thời gian sống thêm khi điều trị với methotrexate liều cao trung bình là 25-55 tháng. Tuy nhiên, một số người sống lâu hơn nữa, các bác sĩ không thể dự đoán người bệnh sẽ sống được bao lâu hoặc liệu ung thư có tái phát hay không.
Tiên lượng đối với những người bị u lympho hệ thần kinh trung ương khác nhau tuỳ từng người. Các yếu tố làm giảm cơ hội có triển vọng tích cực bao gồm:
- Bị HIV hoặc bệnh lý khác làm suy yếu hệ thống miễn dịch
- Trên 60 tuổi
- Sức khỏe tổng thể kém
Nguyên nhân
U lympho hệ thần kinh trung ương phát triển khi các tế bào của hệ thống miễn dịch phân chia ngoài tầm kiểm soát. Các nhà khoa học chưa hoàn toàn hiểu rõ tại sao một số loại u lympho xâm nhập vào thần kinh trung ương hoặc tại sao một số người lại phát triển ung thu này.
Một số yếu tố nguy cơ chung có thể làm tăng khả năng phát triển u lympho không Hodgkin (bao gồm u lympho hệ thần kinh trung ương) bao gồm:
- Hệ thống miễn dịch suy yếu: u lympho hệ thần kinh trung ương phổ biến hơn ở những người bị HIV hoặc hệ miễn dịch suy giảm. Ở những người bị u lympho, HIV cũng có thể là một yếu tố nguy cơ khiến bệnh lây lan đến thần kinh trung ương.
- Nhiễm trùng: Nhiễm một số loại vi rút, chẳng hạn như vi rút Epstein-Barr, herpes simplex và Human T lymphotropic, có thể làm tăng nguy cơ u lympho hệ thần kinh do thay đổi hệ thống miễn dịch. Ngoài ra, các bệnh nhiễm trùng kích thích hệ thống miễn dịch trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Các bệnh tự miễn: Viêm khớp dạng thấp, lupus và một số bệnh tự miễn khác có thể làm tăng nguy cơ u lympho hệ thần kinh trung ương.
- Bức xạ: Tiếp xúc với bức xạ từ bom nguyên tử, tai nạn hạt nhân và điều trị ung thư trước đó có thể tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Tuổi tác: Những người trên 60 tuổi dễ bị u lympho hơn, mặc dù ung thư này cũng có thể ảnh hưởng đến những người trẻ tuổi.
- Di truyền và tiền sử gia đình: Những người có người thân từng bị ung thư này, như cha mẹ hoặc anh chị em, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Tiếp xúc với hóa chất: Một số hóa chất, bao gồm thuốc diệt cỏ, benzen và một số loại thuốc ung thư… có thể làm tăng nguy cơ.
- Chủng tộc: Tại Hoa Kỳ, người da trắng dễ bị u lympho hơn người Mỹ gốc Phi và người Mỹ gốc Á.
Triệu chứng
Những người bị u lympho hệ thần kinh trung ương có thể không có bất kỳ triệu chứng nào hoặc các triệu chứng có thể xuất hiện âm thầm từ từ. Những người có các triệu chứng có thể nhận thấy những thay đổi về thần kinh, chẳng hạn như:
- Nôn và buồn nôn không giải thích được
- Co giật
- Khó suy nghĩ rõ ràng hoặc khó tập trung
- Thay đổi tầm nhìn, như nhìn đôi
- Yếu ở tay hoặc chân
- Ngứa ran hoặc cảm giác lạ khác trong cơ thể
- Đau đầu
- Các vấn đề về thính giác đột ngột, như mất thính giác không rõ nguyên nhân
Chẩn đoán
Các bác sĩ sẽ kết hợp các xét nghiệm để chẩn đoán u lympho hệ thần kinh trung ương. Các xét nghiệm này bao gồm:
- Khám và hỏi bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng của một người và tiền sử bệnh lý gia đình. Bệnh nhân có thể được thực hiện một cuộc kiểm tra thần kinh để tìm các dấu hiệu của u lympho hệ thần kinh trung ương như tìm những thay đổi trong phản xạ hoặc tiền sử có cơn động kinh.
- Khám mắt: Bác sĩ sẽ làm giãn đồng tử và nhìn qua mắt bằng thiết bị đặc biệt để kiểm tra các dấu hiệu của ung thư hoặc khối u. Trong một số trường hợp, họ có thể lặp lại bài kiểm tra này để theo dõi những thay đổi hoặc xem xét sự phát triển của khối u.
- MRI: sử dụng từ trường để xem lưu lượng máu trong não. Bác sĩ thường tiêm thuốc cản từ vào tĩnh mạch để quan sát rõ hơn các bộ phận của não và tìm kiếm tế bào ung thư.
- Chọc dò tủy sống: Thủ thuật này thực hiện bằng cách đâm kim vào cột sống để rút dịch não tủy - dịch trong tủy sống. Dịch này có thể chứa các tế bào ung thư hoặc có lượng protein hoặc glucose bất thường.
- Sinh thiết: Để sinh thiết, bác sĩ lấy một mẫu khối u nghi ngờ và sau đó các kỹ thuật viên phòng thí nghiệm sẽ kiểm tra các tế bào ung thư dưới kính hiển vi.
- Xét nghiệm máu: Bác sĩ có thể thực hiện tổng phân tích máu toàn phần để tìm kiếm những bất thường trong hệ thống miễn dịch; xét nghiệm HIV tìm yếu tố nguy cơ của u lympho hệ thần kinh trung ương.
Không giống như các dạng ung thư hệ bạch huyết khác, thường được phân giai đoạn tùy theo mức độ và di căn, U lympho thần kinh trung ương không có hệ thống phân giai đoạn chuẩn. Thay vào đó, các bác sĩ xem xét các yếu tố khác nhau, chẳng hạn như vị trí của ung thư trong cơ thể và sức khỏe tổng thể của người bệnh để giúp họ xác định kế hoạch điều trị tốt nhất.
Các bác sĩ cũng đánh giá u lympho này là nguyên phát hay thứ phát. U lympho hệ thần kinh trung ương nguyên phát là ung thư xuất hiện ban đầu trong não hoặc tủy sống. Thứ phát có nghĩa là u lympho đã di căn đến thần kinh trung ương từ các bộ phận khác của cơ thể.
Một số dấu hiệu như mức độ cao của protein hoặc lactate dehydrogenase trong dịch não tủy, có thể ảnh hưởng đến dự hậu của một người sau khi chẩn đoán.
Điều trị
Phương pháp điều trị phù hợp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm vị trí của ung thư, sức khỏe tổng thể và mục tiêu điều trị của người đó. Các lựa chọn điều trị chính bao gồm:
- Xạ trị: Xạ trị sử dụng các tia năng lượng cao để tiêu diệt hoặc thu nhỏ các tế bào ung thư. Tuy nhiên, vì có nguy cơ tổn thương thần kinh nên bác sĩ có thể đề nghị các phương pháp điều trị khác hoặc bổ sung.
- Thuốc: Một số loại thuốc, chẳng hạn như methotrexate có thể cải thiện thời gian sống sót.
- Hóa trị: Bác sĩ có thể đề nghị một phác đồ điều trị bằng thuốc chống ung thư nhắm vào các tế bào ung thư đang phát triển nhanh. Hóa trị là phương pháp điều trị chính hoặc bổ sung cho các phương pháp điều trị khác.
- Steroid: Steroid có thể giúp cải thiện một số tác dụng phụ của ung thư như các vấn đề về thị lực.
U lympho hệ thần kinh trung ương tái phát
Khoảng một nửa bệnh nhân bị u lympho hệ thần kinh trung ương sẽ bị tái phát sau điều trị ban đầu, thường trong vòng 5-10 năm. Khi bệnh ung thư tái phát, thời gian sống thêm trung bình chỉ là 2 tháng.
Tóm tắt
U lympho hệ thần kinh trung ương là một bệnh ung thư nguy hiểm ở não hoặc tủy sống.
Các lựa chọn điều trị cải thiện nhanh chóng và kéo dài thời gian sống. Điều trị tích cực, kịp thời có thể kéo dài tuổi thọ của một người và có thể chữa khỏi bệnh ung thư.
Bất cứ ai đang gặp phải các triệu chứng thần kinh không rõ nguyên nhân nên đi khám càng sớm càng tốt để loại trừ bệnh lý này.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
