Thế nào là rối loạn nhân cách ranh giới (BPD) ?

1.Rối loạn nhân cách ranh giới là gì?

Trong ngôn ngữ phổ thông, chúng ta có thể hiểu “nhân cách” tương tự “tính cách”. Nhân cách bản chất là những thói quen, cách thức suy nghĩ, cảm nhận và những hành động có tính lặp đi lặp lại. Nhân cách được hình thành và định hình dần trong đời sống của mỗi người. Theo đó, khoảng 25 tuổi thì tính cách có xu hướng bắt đầu cố định.  Vậy rối loạn nhân cách ranh giới là gì? Đây một bệnh lý tâm thần thường gặp khi bệnh nhân thường có những phản ứng mạnh mẽ, kịch tính. Kiểu phản ứng này ảnh hưởng đến cách bệnh nhân nhìn nhận về bản thân và mọi người xung quanh. 

Khi nhắc đến rối loạn nhân cách ranh giới, chúng ta sẽ nhận thấy có 4 điểm đặc trưng như sau:

• Cảm xúc bất ổn;

• Hành vi bốc đồng;
• Hình ảnh bản thân bị biến đổi;

• Các mối quan hệ xã hội không ổn định.

2.Dấu hiệu rối loạn nhân cách ranh giới là gì?

2.1. Sợ hãi bị bỏ rơi

Những người bị rối loạn nhân cách ranh giới thường rất sợ hãi về việc bản thân bị bỏ rơi, mặc dù các mối quan hệ xã hội vẫn đang diễn ra tốt đẹp. Bệnh nhân mắc bệnh lý này thường rất sợ bị bỏ lại một mình một cách thái quá, thậm chí khi người thân đi làm về muộn hoặc phải làm việc vào ngày nghỉ cũng khiến họ sợ hãi dữ dội.

Chính cảm giác sợ hãi này khiến bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới điên cuồng tìm cách để giữ người khác bên cạnh mình. Tuy nhiên chính những hành động thái quá như thế khi nếu kéo dài lại phản tác dụng và khiến đối phương tránh xa họ.

2.2. Các mối quan hệ không ổn định

Người bị rối loạn nhân cách ranh giới thường đa phần có những mối quan hệ mãnh liệt nhưng cũng rất chớp nhoáng. Nhiều bệnh nhân yêu say đắm người khác một cách nhanh chóng nhưng cũng rất nhanh thất vọng và rời xa đối phương, hay nói theo cách khác là các mối quan hệ của người mắc chứng bệnh này dễ dàng đi từ cực kì hoàn hảo đến tồi tệ khủng khiếp.

Vì thế, người yêu, bạn bè hay người thân gia đình của bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới dễ bị sốc, ngơ ngác và thậm chí không hiểu chuyện gì đang xảy ra. 

2.3. Ý thức về bản thân dễ biến động

Một trong những dấu hiệu rối loạn nhân cách ranh giới điển hình là bệnh nhân thay đổi chóng mặt cách nhìn nhận về bản thân. Một phút trước họ có thể nghĩ mình thất bại tệ hại nhưng ngay sau đó liền vô cùng tự tin, hoặc nhiều lúc thấy bản thân thật tốt nhưng ngay sau đó lại thấy mình xấu xa và tự chán ghét chính mình.

Bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới không có khái niệm rõ ràng về việc mình là ai hoặc mình muốn gì trong cuộc sống. Do đó, họ có xu hướng thay đổi công việc, bạn bè, người yêu hay thậm chí bản sắc tình dục liên tục.

2.4. Hành vi bốc đồng

Đi cùng với cảm xúc bất ổn, hành vi bốc đồng cũng mà một trong những dấu hiệu rối loạn nhân cách ranh giới. Bệnh nhân có thể cắt đứt mối quan hệ đang tốt đẹp hay từ bỏ việc làm bất cứ lúc nào. Khi tâm trạng thất thường, người bệnh có thể lái xe quá tốc độ, chi tiêu mua sắm vô tội vạ, ăn uống vô độ hoặc bạo lực khi cáu gắt. Nghiêm trọng hơn có bệnh nhân còn quan hệ tình dục không an toàn, sử dụng ma túy và các chất kích thích khác.

2.5. Gây hại chính mình

Người bị rối loạn nhân cách ranh giới có xu hướng tự làm tổn hại chính bản thân, bao gồm hành vi tự sát hoặc có những hành động tự gây hại khác. Nhiều trường hợp có suy nghĩ tự tử, đe dọa tự tử hoặc thực sự tự tử. Đôi khi lại cố ý làm tổn thương bản thân bằng cách cắt tay, châm bỏng… mà không có ý định tự sát.

2.6. Cảm xúc dao động cực độ

Sự không ổn định cảm xúc ở bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới thường diễn ra đến mức cực đoan với mỗi kiểu cảm xúc đều ở trạng thái đỉnh điểm. Họ có thể vô cùng hạnh phúc và yêu đời nhưng ngay lập tức rơi vào trạng thái tuyệt vọng.

Thậm chỉ những việc nhỏ nhặt mà người bình thường sẽ bỏ qua cũng khiến bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới chật vật, khó chịu. Mặc dù cảm xúc thay đổi dữ dội nhưng bệnh nhân lại có xu hướng vượt qua chúng khá nhanh, đa phần chỉ kéo dài vài phút đến vài giờ.

2.7. Cảm giác trống rỗng

Cảm giác trống rỗng là trạng thái mà bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới thường nhắc đến. Khi cảm xúc đỉnh điểm, họ cảm giác bản thân không còn gì và cô đơn khi không ai bên cạnh.

Để giải quyết khó chịu này, người bệnh sẽ tìm đến thức ăn, chất kích thích hay tình dục một cách quá độ nhưng sau cùng vẫn không thỏa mãn và thoải mái.

2.8. Bùng nổ cơn giận mạnh mẽ

Rối loạn nhân cách ranh giới khiến người mắc khó chịu với tính tình nóng nảy và sự giận dữ của bản thân do gặp khó khăn trong việc kiểm soát. Một bất đồng nhỏ cũng đủ khiến người bệnh la hét, ném đồ đạc hoặc lên cơn thịnh nộ. Tuy nhiên, không không phải lúc nào cảm giác bực bội cũng được bệnh nhân thổ lộ ra bên ngoài mà đôi khi họ lại tự “tra tấn” chính bản thân mình.

2.9. Cảm thấy xa rời thực tế

Người bị rối loạn nhân cách ranh giới thường sống trong sự nghi ngờ, thậm chí hoang tưởng về động cơ người khác. Ở trạng thái tâm lý bất ổn, người bệnh thường cảm thấy xa rời với thế giới thực tế khi có màng ngăn cách họ với thế giới bên ngoài.

3.Hậu quả của rối loạn nhân cách ranh giới

Cuộc sống của người bị rối loạn nhân cách ranh giới thường được ví như một cơn lốc khi có quá nhiều điều diễn ra rất nhanh, mạnh và khó kiểm soát. Người xung quanh sẽ không bao giờ đoán được tâm trạng của người bệnh sẽ thay đổi lúc nào và theo hướng nào.

Sự bất ổn về cảm xúc và hành vi của người bệnh rối loạn nhân cách ranh giới có ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của chính họ, bao gồm khó khăn trong quản lý công việc, khó duy trì các mối quan hệ tốt đẹp, lâu dài và tăng nguy cơ ly hôn hay sống tách biệt với gia đình/bạn bè.

Rối loạn nhân cách ranh giới kéo dài sẽ làm tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần khác như: 

• Trầm cảm; 
• Rối loạn lo âu;
• Rối loạn tâm thần dạng ăn uống;

• Rối loạn lưỡng cực;

• Lạm dụng chất kích thích 

4.Nguyên nhân của rối loạn nhân cách ranh giới là gì?

Hiện nay, các chuyên gia vẫn chưa có kết luận cuối cùng về nguyên nhân dẫn đến rối loạn nhân cách ranh giới, nhưng một số nghiên cứu đã cho thấy rằng, bệnh lý này là sự kết hợp của các yếu tố sinh học và môi trường bên ngoài. 

Một số nguyên nhân có thể dẫn đến rối loạn nhân cách ranh giới:

• Yếu tố di truyền: Một số nghiên cứu cho thấy rối loạn nhân cách ranh giới liên quan đến yếu tố gia đình khi có thể di truyền hoặc liên quan đến sức khỏe tâm thần của người thân;

• Bất thường của não bộ: Người bị rối loạn nhân cách ranh giới luôn trong trạng thái cảnh giác cao độ, họ đề phòng, nghi ngờ mọi thứ và dẫn đến tâm lý căng thẳng liên tục. Serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh giúp điều chỉnh tâm trạng và chính những bất thường trong quá trình sản xuất Serotonin được cho là nguyên nhân khiến một người dễ mắc rối loạn nhân cách ranh giới;

• Tuổi thơ dữ dội: Cuộc sống thời thơ ấu ảnh hưởng lớn đến sự hình thành nhân cách của một người. Những trường hợp bị lạm dụng tình dục hoặc thể chất, bị bỏ rơi lúc còn nhỏ và phải sống tách biệt cha mẹ/người thân đều có nguy cơ dẫn đến rối loạn nhân cách ranh giới.

5.Điều trị rối loạn nhân cách ranh giới  

Quá trình điều trị rối loạn nhân cách ranh giới có thể bao gồm một hoặc kết hợp nhiều phương pháp khác nhau. Các chuyên gia hướng đến việc nhìn nhận và điều chỉnh cảm xúc, hành vi của người bệnh, qua đó giúp họ có những mối quan hệ tốt và cuộc sống ổn định hơn. Trong đó, những hỗ trợ từ người thân và bạn bè sẽ giúp kết quả điều trị thành công hơn. 

5.1. Tâm lý trị liệu

Trị liệu tâm lý là phương pháp điều trị chính cho người rối loạn nhân cách ranh giới. Phương pháp này giúp người bệnh tập trung vào bản thân, từ đó học cách quản lý cảm xúc. 

Một số liệu pháp trị liệu tâm lý có thể mang lại hiệu quả là:

• Liệu pháp hành vi nhận thức: Hỗ trợ người bệnh nhận thức về niềm tin và hành vi không tốt của bản thân. Từ đó, bác sĩ sẽ định hướng để bệnh nhân thay đổi những nhận thức không chính xác. Liệu pháp nhận thức hành vi giúp bệnh nhân rối loạn nhân cách ranh giới có cách tốt hơn để phản ứng khi tức giận, bất an hoặc lo lắng;

Liệu pháp hành vi biện chứng bao gồm liệu pháp nhóm và liệu pháp cá nhân. Người bệnh rối loạn nhân cách ranh giới được dạy cách quản lý cảm xúc tiêu cực và cải thiện các mối quan hệ;

• Liệu pháp Schemas: Giúp bệnh nhân bị rối loạn nhân cách ranh giới xác định các nhu cầu chưa được đáp ứng để dẫn đến phản ứng tiêu cực. Từ đó, quá trình trị liệu sẽ thúc đẩy họ đạt được mong muốn của mình một cách lành mạnh.

5.2. Thuốc

Hiện nay vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu chứng rối loạn nhân cách ranh giới. Tuy nhiên, các loại thuốc theo chỉ định bác sĩ có thể làm giảm các triệu chứng hoặc những rối loạn tâm thần đi kèm, trong đó bao gồm các trường hợp sau:

• Người vừa bị rối loạn nhân cách ranh giới, vừa có biểu hiện trầm cảm hoặc rối loạn lưỡng cực;

• Bệnh nhân có những cơn hoảng loạn hoặc lo âu nghiêm trọng;
• Xuất hiện ảo giác hoặc những suy nghĩ kì quái, hoang tưởng;

• Suy nghĩ, hành vi tự tử hoặc nguy cơ tự gây hại bản thân và người khác.