Đánh giá hiệu quả và nguy cơ của biện pháp nghỉ ngơi trên giường trong thai kỳ (bed rest)

1. Tổng quan và chỉ định lâm sàng

Trong thực hành lâm sàng, nghỉ ngơi trên giường (bed rest) từng được khuyến nghị rộng rãi như một biện pháp hỗ trợ điều trị các biến chứng thai kỳ như:

Dọa sảy thai
Dọa sinh non
Hở eo tử cung
Nhau bong non
Tăng huyết áp thai kỳ, tiền sản giật
Xuất huyết âm đạo không rõ nguyên nhân

Tuy nhiên, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy biện pháp nghỉ ngơi kéo dài trên giường không mang lại lợi ích rõ rệt trong việc giảm tỷ lệ sinh non hoặc cải thiện kết cục thai kỳ. Trái lại, nó có thể gây ra nhiều hệ lụy không mong muốn về thể chất, tinh thần và kinh tế – xã hội.

Theo thống kê, khoảng 20% phụ nữ mang thai tại Hoa Kỳ được yêu cầu giảm hoạt động thể lực hoặc nghỉ ngơi hoàn toàn trên giường trong một giai đoạn nào đó của thai kỳ.

2. Các nguy cơ liên quan đến nghỉ ngơi kéo dài

Mặc dù một số bác sĩ cho rằng nghỉ ngơi trên giường là biện pháp "an toàn", các nghiên cứu đã ghi nhận nhiều biến chứng tiềm ẩn, bao gồm:

Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) do ứ trệ tuần hoàn chi dưới
Giảm mật độ xương, yếu cơ do bất động kéo dài
Rối loạn tiêu hóa: táo bón, ăn uống kém
Suy giảm sức khỏe tâm thần: lo âu, trầm cảm, cảm giác cô lập
Ảnh hưởng đến kinh tế – xã hội: nghỉ việc kéo dài, giảm thu nhập, áp lực gia đình
Thai nhi nhẹ cân, giảm vận động thai nhi do giảm lưu lượng tuần hoàn
Khó phục hồi thể chất sau sinh

Ngoài ra, nghỉ ngơi triệt để có thể làm gia tăng nguy cơ sinh non trong một số nhóm thai phụ, trái với mục tiêu ban đầu của can thiệp.

3. Quan điểm hiện đại về hoạt động thể chất trong thai kỳ

Các hướng dẫn hiện đại của các tổ chức sản khoa như ACOG, WHO khuyến nghị phụ nữ mang thai nên duy trì hoạt động thể chất vừa phải, ngoại trừ những trường hợp chống chỉ định rõ ràng. Tập luyện nhẹ như đi bộ, yoga tiền sản, hoặc các bài tập được thiết kế phù hợp có thể giúp:

Tăng lưu thông máu
Giảm nguy cơ huyết khối
Cải thiện chức năng tim – phổi
Giảm tỷ lệ tiền sản giật và thai nhẹ cân

4. Khi nào cân nhắc nghỉ ngơi trên giường?

Nếu bác sĩ khuyến nghị nghỉ ngơi trên giường, thai phụ nên chủ động trao đổi kỹ lưỡng về các vấn đề sau:

Chỉ định cụ thể: Lý do y khoa gì khiến bác sĩ yêu cầu nghỉ ngơi?
Hình thức nghỉ ngơi: Nghỉ ngơi hoàn toàn (bed rest), nghỉ tại nhà (home rest) hay chỉ hạn chế một số hoạt động?
Thời gian dự kiến áp dụng
Lợi ích và nguy cơ cụ thể cho mẹ và thai
Có lựa chọn điều trị thay thế an toàn hơn không?
Các bằng chứng y học hỗ trợ chỉ định này

Nên xin ý kiến thứ hai từ bác sĩ chuyên khoa sản – y học bào thai nếu có băn khoăn.

5. Hướng dẫn hỗ trợ nếu cần nghỉ ngơi

Trong trường hợp nghỉ ngơi trên giường là cần thiết, thai phụ nên áp dụng một số biện pháp sau để giảm thiểu tác động bất lợi:

Xây dựng lịch trình hàng ngày: Duy trì sinh hoạt, thay đổi trang phục, thực hiện các hoạt động trí tuệ nhẹ như đọc sách, học trực tuyến.
Tập luyện cơ nhẹ nhàng tại chỗ (nếu không chống chỉ định): Co duỗi chân, vận động cổ chân, tập thở sâu để giảm nguy cơ huyết khối và phù.
Giữ liên lạc xã hội: Kết nối với người thân, bạn bè để giảm cảm giác cô lập.
Dinh dưỡng cân bằng: Ăn nhiều rau, trái cây, thực phẩm giàu chất xơ và đủ nước để hạn chế táo bón.
Tìm kiếm sự hỗ trợ: Nhờ người thân giúp việc nhà, chăm sóc con cái, hoặc tìm đến dịch vụ hỗ trợ y tế – xã hội tại nhà.
Thảo luận về quan hệ vợ chồng: Hỏi bác sĩ về tính an toàn và hướng dẫn cụ thể nếu có nhu cầu sinh hoạt tình dục.

6. Kết luận

Nghỉ ngơi trên giường kéo dài trong thai kỳ là một can thiệp cần được cá thể hóa và cân nhắc kỹ lưỡng, dựa trên bằng chứng y học và đánh giá nguy cơ – lợi ích cụ thể. Trong đa số trường hợp, duy trì hoạt động thể chất vừa phải được xem là có lợi cho sức khỏe thai phụ và sự phát triển của thai nhi. Thai phụ nên chủ động tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn đúng và toàn diện.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP