Mãn dục nam giới: Sinh lý bệnh, biểu hiện lâm sàng và hướng can thiệp

1. Khái niệm và cơ chế bệnh sinh

Mãn dục nam (Andropause) là tình trạng suy giảm nồng độ testosterone huyết thanh kèm theo các biểu hiện lâm sàng liên quan đến sinh lý, tâm thần và chuyển hóa ở nam giới trung niên hoặc cao tuổi. Tình trạng này thường tiến triển từ từ và liên quan mật thiết đến quá trình lão hóa sinh học.

Nồng độ testosterone toàn phần bình thường dao động từ 260 – 1.000 ng/dL. Khi nồng độ này giảm dưới 200 ng/dL, các triệu chứng thiếu hụt androgen có thể xuất hiện rõ rệt. Theo nghiên cứu dịch tễ, khoảng 80% nam giới trên 60 tuổi có nồng độ testosterone giảm so với tuổi trẻ. Một số trường hợp có thể khởi phát sớm từ độ tuổi 30–40, gọi là mãn dục nam sớm.

2. Biểu hiện lâm sàng

Các biểu hiện thường gặp của hội chứng mãn dục nam bao gồm:

Suy giảm ham muốn tình dục (libido).
Rối loạn cương dương và xuất tinh sớm.
Giảm số lượng và chất lượng tinh trùng, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
Rối loạn chuyển hóa: béo phì, tăng khối mỡ nội tạng, loãng xương, tăng nguy cơ tim mạch.
Biểu hiện thần kinh – tâm thần: mệt mỏi, mất tập trung, giảm trí nhớ, dễ thay đổi tâm trạng, dễ cáu gắt.
Rối loạn giấc ngủ, trầm cảm nhẹ, rối loạn lo âu.

3. Tác động đến chất lượng cuộc sống

Mặc dù mãn dục không phải là tình trạng cấp cứu y khoa, song nó ảnh hưởng nghiêm trọng đến:

Chất lượng cuộc sống.
Sức khỏe tâm lý – xã hội.
Hạnh phúc hôn nhân.
Hiệu suất lao động và giao tiếp xã hội.

Tình trạng tự kỳ thị, thiếu kiến thức, e ngại tiếp cận y tế khiến nhiều nam giới không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, dẫn đến hậu quả kéo dài hoặc nặng hơn.

4. Chiến lược can thiệp và cải thiện chức năng sinh lý nam

4.1. Can thiệp lối sống

Tăng cường vận động thể lực đều đặn: aerobic, cường độ trung bình 30–45 phút/ngày.
Duy trì chế độ ăn khoa học, cân bằng giữa đạm – béo – đường – xơ, ưu tiên rau xanh và cá béo.
Tránh sử dụng chất kích thích: rượu, thuốc lá, ma túy.
Kiểm soát stress, giữ giấc ngủ đủ và sâu.
Kiểm soát bệnh lý nền: đái tháo đường, tăng huyết áp, hội chứng chuyển hóa, rối loạn lipid máu.

4.2. Điều trị hỗ trợ từ Y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, Thận là tạng chủ về tàng tinh, quyết định khả năng sinh dục và sinh sản nam giới. Khi thận hư, nam giới có thể biểu hiện:

Mệt mỏi, giảm trí nhớ, mất ngủ, ù tai.
Suy giảm ham muốn tình dục, xuất tinh sớm, liệt dương.
Tiểu đêm nhiều lần, đau lưng, lạnh chân tay.

Một số dược liệu truyền thống có cơ sở dược lý hiện đại được sử dụng hỗ trợ cải thiện chức năng sinh lý nam giới:

Bá bệnh (Eurycoma longifolia): kích thích tuyến yên – tinh hoàn, tăng sản xuất testosterone nội sinh.
Bạch tật lê (Tribulus terrestris): cải thiện chức năng sinh lý và tuần hoàn cơ quan sinh dục.
Lộc nhung: bổ thận dương, nâng cao thể lực, cải thiện sinh tinh.

4.3. Liệu pháp thay thế testosterone (TRT)

Chỉ định trong các trường hợp hội chứng thiếu hụt androgen xác định, với testosterone huyết thanh giảm và có biểu hiện lâm sàng rõ ràng. Cần được theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ chuyên khoa để tránh tác dụng phụ như:

Tăng hồng cầu, tăng nguy cơ huyết khối.
Phì đại tuyến tiền liệt.
Ảnh hưởng đến lipid máu và chức năng gan.

5. Kết luận

Mãn dục nam là một tiến trình sinh lý tự nhiên nhưng có thể được phát hiện sớm và can thiệp hiệu quả bằng các biện pháp tổng hợp từ lối sống, sử dụng dược liệu hỗ trợ đến liệu pháp hormone khi cần thiết. Nam giới không nên e ngại chia sẻ với bác sĩ khi có biểu hiện bất thường, nhằm bảo vệ sức khỏe tổng thể, khả năng sinh lý và chất lượng cuộc sống lâu dài.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP