Tổng quan về vai trò của hormone sinh dục nữ và những ảnh hưởng đến sức khỏe

Hormone sinh dục nữ, chủ yếu là estrogen và progesterone, đóng vai trò trung tâm trong nhiều chức năng sinh lý ở phụ nữ, từ tuổi dậy thì cho đến giai đoạn mãn kinh. Các hormone này không chỉ duy trì chức năng sinh sản mà còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh, hệ xương, làn da, mái tóc và nguy cơ bệnh lý, đặc biệt là ung thư vú.

1. Hormone sinh dục nữ là gì?

Hormone sinh dục nữ là các chất hóa học nội sinh được sản xuất chủ yếu tại buồng trứng, ngoài ra còn được tiết một phần nhỏ từ tuyến thượng thận và mô mỡ. Hai loại hormone chính là:

Estrogen: Giữ vai trò chủ đạo trong việc phát triển cơ quan sinh dục nữ, điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, phát triển đặc điểm sinh dục phụ và duy trì các đặc tính nữ giới như làn da, mái tóc, vóc dáng, cũng như ảnh hưởng đến trí nhớ, cảm xúc và mật độ xương.
Progesterone: Giúp chuẩn bị niêm mạc tử cung để làm tổ, duy trì thai kỳ và điều hòa ảnh hưởng của estrogen lên các mô đích.

Các hormone này hoạt động như một phần của hệ thống tín hiệu nội tiết, có mặt ở hầu khắp cơ quan trong cơ thể và tác động trên diện rộng.

2. Cơ chế suy giảm estrogen theo thời gian

Từ tuổi dậy thì, estrogen thúc đẩy sự phát triển của tuyến vú, lông mu và các thay đổi về hình thể. Trong thai kỳ, estrogen phối hợp với progesterone ức chế rụng trứng và điều hòa sự phát triển của thai.

Khi bước vào giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh, hoạt động bài tiết estrogen giảm mạnh do sự thoái hóa chức năng buồng trứng. Sự suy giảm này gây ra nhiều triệu chứng: khô âm đạo, rối loạn vận mạch (bốc hỏa), giảm ham muốn tình dục, rối loạn giấc ngủ, thay đổi tâm trạng, loãng xương và lão hóa da tóc.

3. Mối liên quan giữa estrogen và đau vú

Trong pha hoàng thể của chu kỳ kinh nguyệt, nồng độ estrogen tăng làm gia tăng số lượng tế bào tuyến vú và lưu lượng máu đến mô vú. Điều này có thể dẫn đến hiện tượng đau vú chu kỳ (cyclical mastalgia).

Nếu tình trạng kích thích lặp đi lặp lại không được điều hòa, có thể dẫn đến hình thành mô xơ và nang, gây đau và cảm giác căng tức vú. Một số trường hợp có thể hình thành bướu sợi tuyến (fibroadenoma), là khối u lành tính nhưng có thể gây lo lắng ở người bệnh.

4. Estrogen và nguy cơ ung thư vú

Liệu pháp hormone thay thế (HRT) có thể làm giảm triệu chứng mãn kinh, nhưng khi sử dụng kéo dài hoặc với liều cao, HRT có liên quan đến tăng nguy cơ ung thư vú, đặc biệt là các thể ung thư phụ thuộc nội tiết.

Phụ nữ thừa cân hoặc béo phì cũng có nguy cơ cao hơn do mô mỡ là nguồn estrogen ngoại sinh chính ở phụ nữ sau mãn kinh. Nồng độ estrogen tăng cao trong cơ thể có thể kích thích tăng sinh tế bào tuyến vú, làm tăng nguy cơ ung thư vú.

5. Vai trò của estrogen trong tái phát ung thư vú

Khoảng 70–85% các trường hợp ung thư vú là ung thư phụ thuộc hormone (ER+/PR+), nghĩa là tế bào ung thư phát triển nhờ tín hiệu từ estrogen và/hoặc progesterone.

Các thuốc điều trị nội tiết như:

Tamoxifen (được sử dụng cho phụ nữ tiền mãn kinh): là chất điều hòa thụ thể estrogen chọn lọc (SERM), cạnh tranh với estrogen tại thụ thể tế bào.
Nhóm ức chế aromatase (như Letrozole, Anastrozole, Exemestane): ngăn chặn chuyển đổi androgen thành estrogen, được chỉ định cho phụ nữ sau mãn kinh.

Các liệu pháp này giúp làm giảm nguy cơ tái phát bằng cách làm suy giảm hoặc chặn tác dụng của estrogen trên tế bào ung thư.

6. Kiểm soát estrogen như thế nào?

Nếu nghi ngờ thiếu hụt estrogen: Người bệnh nên được khám và tư vấn chuyên khoa để cân nhắc sử dụng HRT liều thấp trong thời gian ngắn, đặc biệt nếu có triệu chứng nặng như bốc hỏa, mất ngủ, rối loạn cảm xúc.
Nếu thuộc nhóm nguy cơ cao ung thư vú (mang gen BRCA, có tiền sử gia đình mắc bệnh): Cần thận trọng khi sử dụng HRT. Có thể sử dụng thuốc chống estrogen hoặc ức chế aromatase theo chỉ định bác sĩ để làm giảm nguy cơ ung thư.

Tất cả các quyết định sử dụng hormone cần dựa trên đánh giá lâm sàng toàn diện và sự tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc ung bướu.

Kết luận:

Estrogen và các hoóc-môn sinh dục nữ có ảnh hưởng sâu rộng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của phụ nữ. Việc hiểu đúng chức năng và tác động của các hoóc-môn này giúp phát hiện sớm các bất thường, phòng ngừa bệnh lý và đưa ra can thiệp kịp thời để nâng cao chất lượng cuộc sống.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP