Ý kiến chỉ ý nghĩa khi người nói thực sự nằm trong câu chuyện

Có một kiểu người rất giỏi phân tích vấn đề — nhưng lại không bao giờ thực sự giải quyết vấn đề. Họ nói đúng, nói hay, lập luận sắc sảo, nghe qua tưởng như có thể làm cố vấn chiến lược cho cả thế giới. Nhưng kỳ lạ thay, khi đụng tới hành động, họ biến mất. Không gánh trách nhiệm, không đưa ra quyết định, không đụng vào cái gì có thể… thất bại.

Họ thường ở vị trí đứng ngoài — không bị áp lực thời gian, không bị giới hạn bởi ngân sách, không phải chịu hậu quả nếu sai. Và chính vì vậy, họ giữ được một “trí tuệ nguyên sơ”, không bị méo mó bởi thực tế. Họ có thể nghĩ mọi thứ như trò chơi cờ vua: quân nào nên đi trước, nước nào nên tránh, phương án nào là tối ưu — chỉ là trên bàn cờ đời thực, thì người khác mới là người cầm quân.

Họ phân tích như thể mọi vấn đề đều có lời giải. Và nếu chưa có lời giải, thì chỉ là do người làm chưa đủ năng lực. Họ hiếm khi đặt mình vào vị trí phải chọn giữa thiệt hại và thiệt hại hơn. Vì họ không phải chọn. Họ chỉ phải… nói.

Trong khi đó, người thực sự làm thì phải chọn. Và lựa chọn trong đời thực hầu như không có cái gọi là “tối ưu tuyệt đối.” Chỉ có cái tệ và cái ít tệ hơn. Hôm nay cắt giảm, ngày mai phải đàm phán lại với đối tác. Giữa một lựa chọn giữ sĩ diện và một lựa chọn giữ việc làm cho 10 người, đôi khi không có thời gian để cân nhắc đạo lý hay lòng tự trọng. Chỉ có thực tế đang gõ cửa, và người đó phải trả lời.

Sự khác biệt nằm ở đây: người làm bị bắt buộc phải đối mặt với sự bất toàn, còn người đứng ngoài thì có quyền giữ cho mình sự thuần khiết. Và từ sự thuần khiết đó, họ bắt đầu phán xét. “Lẽ ra không nên như vậy.” “Sao không làm theo hướng này?” “Tôi thấy cách kia hay hơn.” Nghe có vẻ hợp lý. Nhưng họ không biết rằng mọi phương án mà họ đề xuất, có thể đã được người trong cuộc nghĩ đến — rồi bỏ qua, vì nó bất khả thi trong hoàn cảnh thực tế.

Một người chỉ thật sự hiểu một quyết định khi họ phải trả giá cho nó. Còn khi không có gì để mất, thì mọi nhận định đều dễ dàng. Đó là lý do vì sao những người từng ra quyết định khó — bất kể là lãnh đạo, người làm sản phẩm, hay chỉ là một người gánh vác chuyện trong gia đình — đều dễ thấu cảm hơn, ít kết luận nhanh hơn. Họ hiểu rằng có những quyết định vừa làm xong là biết sẽ bị chê, nhưng vẫn phải làm. Không vì tự tin, mà vì không làm thì hậu quả còn tệ hơn.

Cái nguy hiểm nhất của người chỉ biết nói mà không làm, là họ vô tình khiến người làm trở nên đơn độc. Làm đã khó, chịu rủi ro đã áp lực, mà còn bị vây quanh bởi những tiếng nói “cao đạo” thì dễ khiến người hành động mất lòng tin, mất động lực. Đôi khi, chính sự im lặng và lắng nghe cũng là một cách ủng hộ.

Thế nên, hãy cẩn thận với những lời phán xét vang lên từ vị trí không liên quan. Và cũng đừng vội gục ngã khi bị chỉ trích bởi những người chưa từng bước qua khó khăn như bạn. Vì chỉ có người dám làm, dám chọn, mới có cơ hội tạo ra điều gì đó.

Còn người chỉ ngồi phán đoán nhưng không dấn thân, thì dù thông minh đến đâu, cũng chỉ là khán giả trong trò chơi mà bạn đang thực sự sống.