Adenovirus: Tác nhân gây bệnh phổ biến ở đường hô hấp, tiêu hóa và mắt

1. Tổng quan

Adenovirus là một nhóm virus DNA không vỏ bọc, có khả năng gây bệnh trên nhiều cơ quan của cơ thể người, bao gồm hệ hô hấp, tiêu hóa, kết mạc mắt, hệ tiết niệu, thần kinh và đôi khi cả gan hoặc tim. Có ít nhất 90 typ huyết thanh (serotypes) adenovirus được xác định, với khả năng gây bệnh khác nhau tùy theo typ và đối tượng mắc bệnh.

Adenovirus có thể gây nhiễm trùng cấp tính, nhiễm tiềm ẩn và trong một số trường hợp có thể tái hoạt động, đặc biệt ở người suy giảm miễn dịch.

2. Dịch tễ học và đối tượng nguy cơ

• Bệnh có thể xảy ra quanh năm, nhưng thường tăng cao vào mùa đông – xuân.

• Adenovirus phổ biến nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.

• Người lớn sống hoặc làm việc tại môi trường tập trung, đông đúc, như:

  • Trường học, ký túc xá

  • Khu quân đội

  • Cơ sở y tế, viện dưỡng lão

• Các đợt bùng phát thường ghi nhận tại bệnh viện nhi, trường mẫu giáo, doanh trại quân đội, và có thể gây dịch nhỏ tại cộng đồng.

3. Cơ chế lây truyền và thời gian ủ bệnh

Adenovirus lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp và tiếp xúc trực tiếp, cụ thể:

• Giọt bắn từ người nhiễm khi ho, hắt hơi.

• Tiếp xúc bề mặt hoặc vật dụng nhiễm virus và sau đó chạm vào mắt, mũi, miệng.

• Nhiễm qua nước: virus được ghi nhận tồn tại trong nguồn nước không được khử trùng, như hồ bơi, gây viêm kết mạc mắt (mắt đỏ).

• Thời gian ủ bệnh từ 2 ngày đến 14 ngày, trung bình 5–6 ngày.

Virus có thể tồn tại tới 30 ngày trên các bề mặt, và người nhiễm có thể lây cho người khác ngay cả khi đã hết triệu chứng lâm sàng.

4. Biểu hiện lâm sàng

Adenovirus có thể gây tổn thương nhiều cơ quan, trong đó phổ biến nhất là:

4.1 Hệ hô hấp

• Viêm họng, ho khan hoặc ho có đờm

• Sốt, chảy mũi, nghẹt mũi

• Viêm thanh – khí – phế quản, viêm phổi nặng ở trẻ nhỏ hoặc người suy giảm miễn dịch

• Thở nhanh, thở khò khè, đau ngực

4.2 Hệ tiêu hóa

• Tiêu chảy, nôn ói, đau bụng

• Đặc biệt ở trẻ nhỏ: biểu hiện viêm dạ dày – ruột cấp

4.3 Mắt

• Viêm kết mạc cấp (mắt đỏ), có thể xảy ra theo dịch bùng phát tại cộng đồng

4.4 Biến chứng khác (hiếm gặp)

• Viêm gan, viêm cơ tim, viêm não, viêm bàng quang không do vi khuẩn

• Suy hô hấp tiến triển, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền

5. Chẩn đoán

Chẩn đoán adenovirus chủ yếu dựa vào lâm sàng kết hợp cận lâm sàng. Tuy nhiên, vì biểu hiện có thể giống với nhiều tác nhân virus khác, các xét nghiệm đặc hiệu có vai trò xác định:

• Test nhanh kháng nguyên adenovirus (phân, dịch tiết hô hấp)

• Realtime PCR mẫu dịch tỵ hầu: phương pháp chính xác cao, phát hiện gene virus.

6. Điều trị

6.1 Điều trị hỗ trợ

• Hầu hết các trường hợp nhẹ có thể tự giới hạn trong vòng 7–10 ngày, chỉ cần:

  • Nghỉ ngơi, uống đủ nước

  • Rửa mũi, hút dịch tiết nếu tắc nghẽn

  • Hạ sốt, giảm ho nếu cần

6.2 Điều trị kháng virus

• Cân nhắc ở các trường hợp nhiễm trùng nặng hoặc suy giảm miễn dịch:

  • Cidofovir (thuốc kháng virus DNA): chỉ định hạn chế và cần theo dõi chặt chẽ độc tính trên thận.

7. Phòng ngừa

Hiện nay, chưa có vaccine được sử dụng rộng rãi cho cộng đồng, ngoại trừ vaccine typ 4 và 7 sử dụng hạn chế trong quân đội Hoa Kỳ.

Các biện pháp dự phòng chủ động:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn chứa cồn

• Hạn chế chạm tay vào mắt, mũi, miệng

• Vệ sinh bề mặt tiếp xúc thường xuyên (tay nắm cửa, bàn ghế, đồ chơi)

• Tránh tiếp xúc gần với người có triệu chứng đường hô hấp

• Cách ly tạm thời người bệnh cho đến khi hết triệu chứng

• Giữ vệ sinh nguồn nước, không bơi ở nơi không đảm bảo khử trùng

8. Phân biệt với coronavirus

9. Khi nào cần đến cơ sở y tế?

Người nghi nhiễm adenovirus nên được đánh giá bởi nhân viên y tế khi có các dấu hiệu sau:

• Sốt cao liên tục > 3 ngày

• Khó thở, thở nhanh, lồng ngực co rút

• Tiêu chảy nặng, mất nước

• Lơ mơ, ngủ nhiều bất thường, li bì

• Có bệnh nền làm suy giảm miễn dịch (ung thư, ghép tạng, HIV...)

10. Kết luận

Adenovirus là tác nhân gây bệnh phổ biến và có khả năng lây lan nhanh, đặc biệt ở trẻ nhỏ và môi trường tập thể. Mặc dù đa số trường hợp nhẹ và tự khỏi, một tỷ lệ nhỏ có thể diễn tiến nặng, đòi hỏi nhận biết sớm và điều trị hỗ trợ kịp thời. Việc duy trì vệ sinh cá nhân, môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng là biện pháp quan trọng trong kiểm soát lây nhiễm adenovirus.