Ảnh hưởng của chế độ ăn Low-Carb và Ketogenic đối với sức khỏe

1. Mức giới hạn carbohydrate trong chế độ ăn Low-Carb

Chế độ ăn Low-Carb được định nghĩa là chế độ ăn hạn chế lượng carbohydrate nạp vào dưới mức khuyến nghị tiêu chuẩn. Tùy theo mục tiêu và mức độ nghiêm ngặt:

• Low-Carb tiêu chuẩn: Cung cấp dưới 26% tổng năng lượng từ carbohydrate (tương đương <130g/ngày).

• Ketogenic (Keto): Cung cấp <10% năng lượng từ carbohydrate, tương đương 20–50g/ngày, nhằm thúc đẩy trạng thái ketosis – khi cơ thể chuyển sang sử dụng thể ketone thay vì glucose làm nguồn năng lượng chính.

2. Các ảnh hưởng sinh lý và triệu chứng liên quan

2.1. Giảm cân do mất nước

Việc giảm lượng carbohydrate đột ngột dẫn đến giảm dự trữ glycogen cơ – hợp chất giữ nước trong cơ thể – từ đó gây mất nước nội bào và trọng lượng nước. Việc này xảy ra chủ yếu trong 1–2 tuần đầu tiên và không phản ánh giảm mỡ thực sự. Cân nặng sẽ tăng trở lại khi tái nạp carbohydrate.

2.2. Hội chứng “cúm Keto” (Keto Flu)

Các triệu chứng thường gặp khi bắt đầu chế độ ăn Keto bao gồm mệt mỏi, yếu cơ, chóng mặt, buồn nôn, đau đầu và khó tập trung. Nguyên nhân có thể liên quan đến sự thiếu hụt vi chất từ rau củ, ngũ cốc và trái cây – những nhóm thực phẩm bị hạn chế trong chế độ ăn này.

2.3. Rối loạn nhận thức tạm thời

Một số cá nhân ghi nhận tình trạng “sương mù não” (brain fog), khó tập trung và mất ngủ trong giai đoạn đầu do sự chuyển hóa năng lượng từ glucose sang ketone.

2.4. Táo bón và đầy bụng

Việc giảm tiêu thụ chất xơ từ rau, củ, quả và ngũ cốc nguyên hạt có thể gây táo bón, đầy bụng, thậm chí chướng hơi. Cần duy trì lượng nước uống đầy đủ và bổ sung điện giải để hạn chế triệu chứng.

2.5. Hơi thở có mùi ketone

Thể ketone, đặc biệt là acetone, được thải qua đường thở gây mùi đặc trưng giống trái cây lên men. Miệng khô và giảm tiết nước bọt cũng góp phần gây hôi miệng.

2.6. Hạ đường huyết

Chế độ ăn rất ít carbohydrate có thể làm giảm glucose máu, có lợi với người đái tháo đường typ 2. Tuy nhiên, nguy cơ hạ đường huyết có thể xảy ra, đặc biệt nếu đang sử dụng thuốc hạ đường máu. Cần theo dõi đường huyết thường xuyên và điều chỉnh phác đồ điều trị dưới sự giám sát y tế.

3. Ảnh hưởng lâu dài và nguy cơ trên các cơ quan

3.1. Tác động đến tim mạch

Chế độ ăn Keto thường giàu chất béo, trong đó bao gồm cả chất béo bão hòa. Nếu không kiểm soát tốt, có thể gây tăng LDL-cholesterol và tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Khuyến nghị chỉ nên duy trì chất béo bão hòa ở mức <6% tổng năng lượng. Ưu tiên sử dụng chất béo không bão hòa từ dầu ô liu, hạt, bơ và cá.

3.2. Rối loạn tâm trạng

Việc hạn chế carbohydrate lâu dài có thể làm giảm tổng hợp serotonin – chất dẫn truyền thần kinh có vai trò trong điều hòa cảm xúc. Một số nghiên cứu cho thấy người theo chế độ ăn low-carb kéo dài có nguy cơ tăng trầm cảm và lo âu do giảm serotonin não bộ.

3.3. Gánh nặng cho gan

Khi tăng chuyển hóa chất béo, gan phải xử lý lượng lớn acid béo, có thể làm trầm trọng thêm bệnh lý gan nhiễm mỡ hoặc viêm gan tiềm ẩn. Người có bệnh gan nên thận trọng khi áp dụng chế độ ăn này.

3.4. Nguy cơ tổn thương thận

Chế độ ăn giàu đạm, đặc biệt từ thịt đỏ, có thể tăng acid uric và nguy cơ sỏi thận, gout hoặc tiến triển bệnh thận mạn. Một nghiên cứu cho thấy chế độ ăn ít ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và sữa ít béo, nhưng giàu thịt đỏ, làm tăng 97% nguy cơ bệnh thận. Người có bệnh thận nên tránh chế độ ăn này nếu không có giám sát y tế.

4. Ứng dụng điều trị đặc biệt

4.1. Kiểm soát động kinh

Chế độ ăn Ketogenic được sử dụng trong điều trị động kinh kháng trị, đặc biệt ở trẻ em. Cần có sự giám sát chặt chẽ từ bác sĩ chuyên khoa để theo dõi ketone niệu, điện giải và tình trạng dinh dưỡng.

4.2. Tiềm năng hỗ trợ điều trị các rối loạn thần kinh

Một số nghiên cứu sơ khởi ghi nhận cải thiện triệu chứng ở người bệnh Parkinson và các rối loạn thần kinh khác khi áp dụng chế độ ăn Keto. Tuy nhiên, cần thêm bằng chứng lâm sàng để khẳng định hiệu quả và độ an toàn dài hạn.

5. Khuyến nghị chuyên môn

• Chế độ ăn Low-Carb hoặc Keto cần được cá thể hóa, dựa trên chỉ số sức khỏe, mục tiêu điều trị và nguy cơ bệnh lý kèm theo.

• Không nên tự ý áp dụng chế độ ăn ketogenic kéo dài nếu có bệnh lý nền như tiểu đường, bệnh thận, gan, tim mạch hoặc rối loạn chuyển hóa.

• Cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa Dinh dưỡng lâm sàng, Nội tiết – chuyển hóa, hoặc Thận – tiết niệu trước khi thực hiện.