Ảnh hưởng của thực phẩm cay đến hệ tiêu hóa

1. Tổng quan

Thực phẩm cay, giàu capsaicin và gia vị kích thích, có thể gây ra các rối loạn tiêu hóa ở một số đối tượng nhạy cảm, đặc biệt là người có bệnh lý dạ dày – thực quản hoặc rối loạn chức năng đường ruột. Mặc dù nhiều người dung nạp tốt các món ăn cay, nhưng ở một số cá nhân, chúng có thể kích thích các triệu chứng như đau bụng, nóng rát thượng vị, trào ngược, tiêu chảy hoặc co thắt bụng.

2. Cơ chế tác động của capsaicin và thực phẩm cay lên hệ tiêu hóa

Capsaicin

Capsaicin là một alkaloid tự nhiên có trong ớt, hoạt hóa các thụ thể đau TRPV1 tại niêm mạc ống tiêu hóa. Khi capsaicin gắn vào các thụ thể này, nó gây ra cảm giác nóng rát và kích thích hệ thần kinh cảm giác, dẫn đến đau bụng hoặc khó chịu.

Ngoài ra, capsaicin có thể làm tăng tiết acid dịch vị và vận động dạ dày – ruột, từ đó khởi phát hoặc làm nặng thêm các triệu chứng của một số bệnh lý tiêu hóa nền.

3. Các bệnh lý tiêu hóa có thể bị ảnh hưởng bởi thực phẩm cay

3.1 Viêm và loét dạ dày – tá tràng

Thức ăn cay không trực tiếp gây loét, nhưng có thể làm nặng thêm tình trạng viêm loét dạ dày – tá tràng ở những người đang mắc bệnh, do tác động kích thích tại chỗ và tăng tiết acid.

Mặc dù một số nghiên cứu (Đại học Y Chicago) cho thấy capsaicin có đặc tính chống viêm và có thể làm giảm đau ở liều thấp hoặc sử dụng thường xuyên, nhưng tác động này không đồng nhất giữa các cá nhân.

3.2 Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

Capsaicin có thể làm giảm trương lực cơ thắt thực quản dưới và kích thích tiết acid dạ dày, từ đó gây hoặc làm nặng thêm triệu chứng trào ngược (ợ nóng, nóng rát sau xương ức). Đặc biệt, các bữa ăn nhiều chất béo, ăn khuya, hoặc ăn quá no kết hợp với thức ăn cay có thể làm tăng nguy cơ trào ngược.

3.3 Hội chứng ruột kích thích (IBS)

Bệnh nhân IBS thường có niêm mạc ruột nhạy cảm. Capsaicin có thể làm tăng cảm thụ đau và co bóp đại tràng, dẫn đến tiêu chảy, đau bụng và đầy hơi. Đây là lý do một số bệnh nhân IBS nên hạn chế thực phẩm cay để kiểm soát triệu chứng.

4. Hướng xử trí đau bụng do thức ăn cay

4.1 Tránh các thực phẩm gây kích thích

Ghi nhật ký thực phẩm giúp xác định các món ăn cụ thể gây khởi phát triệu chứng. Việc loại bỏ hoặc giảm tần suất sử dụng thức ăn cay là bước đầu tiên trong việc kiểm soát triệu chứng.

4.2 Kết hợp thực phẩm cay với thức ăn trung tính

Khi ăn món cay, nên kết hợp với các thực phẩm có tính trung hòa như sữa, kem, phô mai, sữa chua hoặc tinh bột (cơm, khoai, bánh mì). Các loại thực phẩm này có thể làm giảm tác dụng kích thích của capsaicin lên niêm mạc tiêu hóa.

4.3 Dùng thuốc không kê đơn

• Thuốc kháng acid: giúp trung hòa acid dịch vị nhanh chóng.

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI) hoặc kháng histamin H2: giảm tiết acid dạ dày, hiệu quả hơn khi có viêm loét hoặc GERD.

• Thuốc kháng co thắt: hỗ trợ kiểm soát triệu chứng co thắt bụng do IBS.

Cần thận trọng khi tự dùng thuốc và nên tham khảo ý kiến bác sĩ nếu triệu chứng kéo dài hoặc lặp lại nhiều lần.

4.4 Thăm khám chuyên khoa

Nếu đau bụng kéo dài, dữ dội hoặc có kèm các triệu chứng như sụt cân, buồn nôn, nôn, phân đen hoặc có máu, người bệnh cần được thăm khám bởi bác sĩ chuyên khoa Tiêu hóa để đánh giá và điều trị nguyên nhân nền.

5. Kết luận

Thức ăn cay và các món nhiều gia vị có thể làm tăng nguy cơ hoặc trầm trọng hơn các rối loạn tiêu hóa ở một số đối tượng, đặc biệt là những người có bệnh lý nền như viêm loét dạ dày, GERD hoặc IBS. Việc nhận diện sớm các triệu chứng, thay đổi chế độ ăn và sử dụng thuốc đúng cách có thể giúp kiểm soát tình trạng hiệu quả, cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.