Buồn ngủ quá mức ban ngày: Nguyên nhân và hướng xử trí

1. Khái niệm

Buồn ngủ quá mức ban ngày (Excessive Daytime Sleepiness – EDS) là tình trạng người bệnh cảm thấy thôi thúc phải ngủ hoặc ngủ gà thường xuyên vào ban ngày, mặc dù đã ngủ đủ thời lượng vào ban đêm. Biểu hiện này khác biệt với mệt mỏi, vốn liên quan đến sự thiếu hụt năng lượng hơn là nhu cầu ngủ.

EDS có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống, hiệu suất làm việc và học tập, làm tăng nguy cơ tai nạn lao động và giao thông, cũng như liên quan đến các bệnh lý nội khoa và tâm thần tiềm ẩn.

2. Các nguyên nhân phổ biến gây buồn ngủ quá mức

2.1. Rối loạn giấc ngủ

• Ngưng thở khi ngủ (Sleep Apnea): Là một tình trạng rối loạn hô hấp trong khi ngủ, đặc trưng bởi hiện tượng ngừng thở tạm thời và lặp đi lặp lại. Biểu hiện bao gồm: ngáy to, thở hổn hển khi ngủ, đau đầu hoặc khô họng sau khi thức dậy, giảm khả năng tập trung, cáu gắt. Ngưng thở khi ngủ làm gián đoạn giấc ngủ sâu, gây ra EDS. Có hai thể chính:

  • Ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (Obstructive Sleep Apnea – OSA): do tắc nghẽn đường thở trên.

  • Ngưng thở khi ngủ trung ương (Central Sleep Apnea – CSA): do rối loạn điều hòa trung ương.

• Hội chứng chân không yên (Restless Legs Syndrome – RLS): Là tình trạng gây cảm giác khó chịu, buộc phải di chuyển chân, thường xảy ra vào buổi tối hoặc ban đêm, ảnh hưởng đến khả năng ngủ và dẫn đến buồn ngủ vào ban ngày.

• Chứng ngủ rũ (Narcolepsy): Là một rối loạn thần kinh hiếm gặp, liên quan đến mất điều hòa chu kỳ ngủ – thức. Người bệnh có thể ngủ đột ngột vào ban ngày, thậm chí khi đang nói chuyện hoặc ăn uống.

• Chứng ngủ nhiều vô căn (Idiopathic Hypersomnia): Là rối loạn giấc ngủ mạn tính, không rõ nguyên nhân, đặc trưng bởi EDS kéo dài mặc dù đã ngủ đủ thời gian.

2.2. Tác động của yếu tố tâm thần – xã hội

• Trầm cảm: Là nguyên nhân phổ biến gây thay đổi chu kỳ giấc ngủ, bao gồm ngủ nhiều hoặc mất ngủ. Biểu hiện thường gặp gồm: giảm động lực, thay đổi cảm xúc, mất hứng thú với các hoạt động, mệt mỏi kéo dài, trong đó EDS có thể là biểu hiện nổi bật.

2.3. Tác dụng phụ của thuốc

Một số nhóm thuốc có thể gây buồn ngủ như:

• Thuốc kháng histamin thế hệ 1.

• Thuốc chống loạn thần, chống trầm cảm.

• Thuốc điều trị tăng huyết áp, động kinh, chống lo âu, chống nôn.

2.4. Lão hóa

Người cao tuổi thường có thời gian ngủ sâu ngắn hơn và dễ bị tỉnh giấc giữa đêm. Sự thay đổi sinh lý này, cùng với các bệnh lý mạn tính đi kèm, góp phần làm tăng nguy cơ EDS.

3. Nguyên tắc điều trị buồn ngủ quá mức

Điều trị EDS cần dựa trên nguyên nhân nền, kết hợp giữa thay đổi lối sống, can thiệp y học giấc ngủ và điều trị đặc hiệu.

4. Kết luận

Buồn ngủ quá mức là một triệu chứng có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, từ rối loạn giấc ngủ, tâm thần cho đến tác dụng phụ của thuốc hoặc lão hóa. Việc xác định nguyên nhân chính xác có vai trò then chốt trong điều trị hiệu quả. Người bệnh cần được đánh giá toàn diện, hướng dẫn điều chỉnh lối sống và sử dụng các can thiệp y tế phù hợp nhằm cải thiện chất lượng giấc ngủ và nâng cao chất lượng sống.