Các sự thật về gan

1. Tổng quan về gan

Gan là cơ quan nội tạng lớn thứ hai trong cơ thể con người, chỉ đứng sau da nếu xét về diện tích. Cơ quan này có khối lượng trung bình khoảng 1,4 kg ở người trưởng thành và nằm ở vùng hạ sườn phải, ngay dưới cơ hoành, trong ổ bụng. Gan đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì cân bằng nội môi và thực hiện hàng trăm chức năng sinh lý quan trọng.

2. Gan đảm nhiệm nhiều chức năng sống còn

Gan là một trong số ít cơ quan có khả năng thực hiện nhiều chức năng sinh học đồng thời, bao gồm:

• Chuyển hóa dưỡng chất: Gan tham gia vào quá trình chuyển hóa carbohydrate, lipid và protein, chuyển các chất này thành năng lượng hoặc dạng dự trữ phù hợp (glycogen, triglyceride).

• Tổng hợp và dự trữ: Sản xuất albumin, yếu tố đông máu, lipoprotein, và dự trữ vitamin A, D, E, K và sắt.

• Giải độc: Gan phân giải và loại bỏ các chất độc, bao gồm ethanol (rượu), thuốc men, và các sản phẩm chuyển hóa.

• Sản xuất mật: Dịch mật do gan tiết ra giúp nhũ hóa chất béo, hỗ trợ tiêu hóa và hấp thu chất béo tại ruột non.

• Điều hòa đường huyết: Gan dự trữ glucose dưới dạng glycogen và huy động khi cơ thể cần.

Không có một thiết bị nhân tạo nào có thể thay thế toàn bộ chức năng gan, nhấn mạnh vai trò không thể thiếu của cơ quan này trong sinh lý con người.

3. “Thải độc gan” không cần thiết nếu gan khỏe mạnh

Trong cộng đồng có quan niệm phổ biến rằng cần “detox gan” để làm sạch cơ thể. Tuy nhiên, khái niệm này không có cơ sở khoa học. Ở người khỏe mạnh, gan tự đảm nhiệm tốt chức năng chuyển hóa và đào thải độc chất mà không cần sự can thiệp từ các liệu pháp “giải độc”. Việc quan trọng là duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng (nhiều rau xanh, trái cây, protein nạc và ngũ cốc nguyên hạt), tránh lạm dụng rượu, thuốc và các sản phẩm thảo dược không rõ nguồn gốc. Gan chỉ bị “quá tải” thực sự khi cơ thể mắc các bệnh lý nhiễm trùng cấp tính, bệnh gan mạn tính hoặc ngộ độc.

4. Các bệnh lý viêm gan do virus thường gặp

Viêm gan do virus là nhóm bệnh truyền nhiễm phổ biến gây tổn thương gan, bao gồm:

• Viêm gan A: Do virus HAV, lây qua đường tiêu hóa (thức ăn, nước uống nhiễm bẩn). Thường là bệnh cấp tính, tự giới hạn, hiếm khi chuyển mạn. Đã có vaccine phòng ngừa hiệu quả.

• Viêm gan B: Do virus HBV, lây qua máu, dịch tiết, quan hệ tình dục và đặc biệt phổ biến qua lây truyền từ mẹ sang con khi sinh. HBV là nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan và ung thư gan trên toàn cầu. Vaccine viêm gan B đã được sử dụng rộng rãi từ hơn 25 năm qua và là loại vaccine duy nhất có khả năng phòng ngừa một dạng ung thư.

• Viêm gan C: Do virus HCV, chủ yếu lây qua đường máu (dùng chung kim tiêm, truyền máu không an toàn). Hiện chưa có vaccine phòng ngừa, nhưng đã có phác đồ điều trị hiệu quả với tỷ lệ chữa khỏi lên đến 99% chỉ với một viên thuốc uống mỗi ngày trong 8 tuần. Phát hiện sớm có vai trò then chốt trong dự phòng biến chứng như xơ gan và ung thư gan.

5. Gan có khả năng tái tạo mạnh mẽ

Gan là cơ quan duy nhất trong cơ thể người có khả năng tái sinh hoàn chỉnh sau tổn thương. Trên thực tế, người hiến tạng có thể mất tới 2/3 thể tích gan mà vẫn đảm bảo chức năng sống còn, vì phần gan còn lại sẽ phát triển và hồi phục hoàn toàn sau khoảng 6–8 tuần, nếu không có bệnh lý nền. Đây là lý do vì sao ghép gan từ người cho sống là khả thi và đang được áp dụng tại nhiều trung tâm ghép tạng trên thế giới.

6. Kết luận

Gan là một cơ quan có vai trò thiết yếu đối với sức khỏe toàn thân. Hiểu đúng về chức năng sinh lý và bệnh lý liên quan đến gan sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc chăm sóc và bảo vệ cơ quan này. Việc duy trì một lối sống lành mạnh, tiêm ngừa đầy đủ các vaccine liên quan, tránh sử dụng các chất có hại cho gan, và kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ là những biện pháp thiết thực để bảo vệ lá gan suốt đời.