Cảm giác ngứa cổ họng: Nguyên nhân và hướng tiếp cận chẩn đoán – điều trị

1. Định nghĩa

Cảm giác ngứa ở cổ họng là một biểu hiện không đặc hiệu, thường gặp trong thực hành lâm sàng, có thể là hậu quả của nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các rối loạn viêm nhiễm, dị ứng, kích thích môi trường hoặc bệnh lý hệ hô hấp – tiêu hóa. Trong nhiều trường hợp, ngứa cổ họng đi kèm với ho, đây là phản xạ bảo vệ sinh lý để loại bỏ dị vật hoặc chất kích thích trong đường hô hấp trên. Tuy nhiên, nếu kéo dài, triệu chứng có thể trở thành mạn tính, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống người bệnh và cần được đánh giá kỹ lưỡng.

2. Các nguyên nhân thường gặp

2.1. Chảy dịch mũi sau (Postnasal drip)

Chảy dịch mũi sau là tình trạng dịch nhầy từ mũi – xoang chảy xuống thành sau họng, thường gặp trong viêm mũi dị ứng, viêm xoang hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên. Đây là nguyên nhân phổ biến gây ngứa họng và ho kéo dài.

2.2. Viêm họng, viêm thanh quản và viêm xoang

• Viêm họng: Thường do virus, hiếm hơn do vi khuẩn như Streptococcus pyogenes. Gây cảm giác rát họng, ngứa và ho.

• Viêm thanh quản: Có thể gây kích thích thanh môn, khàn tiếng và ngứa cổ.

• Viêm xoang: Khi mạn tính hoặc không điều trị triệt để, dịch tiết từ xoang mũi có thể chảy xuống họng, gây kích thích kéo dài.

2.3. Hen phế quản

Hen là một bệnh lý viêm mạn tính của đường thở, đặc trưng bởi tình trạng co thắt phế quản, tăng tiết nhầy và phản ứng quá mẫn. Ho mạn, ngứa họng, khó thở, thở rít là những biểu hiện thường gặp.

2.4. Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

GERD có thể gây ho và cảm giác ngứa họng mạn tính, ngay cả khi không có triệu chứng điển hình như ợ nóng. Cơ chế liên quan đến hiện tượng acid trào ngược tiếp xúc niêm mạc hầu họng và thanh quản, gây viêm và kích thích.

2.5. Tác nhân môi trường và kích thích cơ học

• Ô nhiễm không khí, khói thuốc, bụi mịn

• Không khí khô hoặc lạnh, đặc biệt khi tập thể dục ngoài trời

• Tiếp xúc với hóa chất (nước hoa, sơn, chất tẩy rửa)

• Clo trong hồ bơi hoặc nhiệt độ cao trong môi trường yoga nóng

2.6. Mất nước

Mất nước hoặc độ ẩm thấp trong không khí làm khô niêm mạc hô hấp, dẫn đến kích ứng và ngứa họng.

2.7. Dị ứng

Tiếp xúc với các dị nguyên đường hô hấp như phấn hoa, mạt bụi, lông thú hoặc nấm mốc có thể gây phản ứng dị ứng tại chỗ, bao gồm ngứa cổ họng, hắt hơi và ho.

3. Ngứa họng sau tập thể dục

Ở một số cá nhân, hoạt động thể lực có thể khởi phát co thắt phế quản do gắng sức, đặc biệt ở người có cơ địa hen phế quản. Biểu hiện có thể bao gồm:

• Ho, ngứa cổ họng

• Khó thở, thở rít

• Tức ngực, giảm sức bền

• Triệu chứng xuất hiện trong hoặc sau khi tập luyện (thường trong vòng 10–15 phút)

4. Hướng điều trị theo nguyên nhân

5. Các biện pháp hỗ trợ tại nhà

• Uống nước ấm, trà gừng hoặc trà chanh mật ong

• Súc miệng với nước muối ấm

• Dùng viên ngậm họng, kẹo cứng

• Hít hơi nước nóng, tắm nước ấm

• Nghỉ ngơi đầy đủ

• Hạn chế caffeine và rượu

• Tránh môi trường khô hoặc nhiều bụi

6. Khi nào cần khám bác sĩ?

Người bệnh cần được khám chuyên khoa tai – mũi – họng hoặc hô hấp nếu:

• Ngứa họng kéo dài trên 3 tuần

• Kèm sốt, khó nuốt, khò khè hoặc đau ngực

• Ho ra máu, đờm đặc, có mủ

• Sụt cân không rõ nguyên nhân

• Triệu chứng ảnh hưởng chất lượng giấc ngủ hoặc sinh hoạt hàng ngày

7. Kết luận

Cảm giác ngứa họng là một triệu chứng thường gặp, có thể xuất phát từ các rối loạn lành tính như khô niêm mạc, dị ứng, nhiễm virus hoặc từ các tình trạng bệnh lý phức tạp hơn như hen phế quản hay trào ngược dạ dày – thực quản. Việc chẩn đoán nguyên nhân chính xác là cơ sở để lựa chọn hướng điều trị phù hợp, từ đó cải thiện chất lượng cuộc sống và phòng ngừa các biến chứng mạn tính.