Chế độ ăn và kiểm soát hạ đường huyết

1. Khái niệm hạ đường huyết

Hạ đường huyết (hypoglycemia) là tình trạng sinh lý bệnh xảy ra khi nồng độ glucose huyết tương giảm dưới 3,9 mmol/L (tương đương <70 mg/dL). Tình trạng này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng của hệ thần kinh trung ương và các cơ quan khác, do glucose là nguồn năng lượng chính cho hoạt động tế bào.

Hạ đường huyết có thể xảy ra ở người bệnh đái tháo đường đang điều trị, hoặc ở người không mắc đái tháo đường nhưng có các bệnh lý chuyển hóa, rối loạn nội tiết, sử dụng rượu quá mức hoặc do tăng tiết insulin sau ăn (hạ đường huyết phản ứng).

2. Triệu chứng lâm sàng của hạ đường huyết

Các triệu chứng có thể xuất hiện đột ngột, bao gồm:

• Run tay chân, vã mồ hôi

• Cảm giác đói dữ dội, chóng mặt

• Đau đầu, rối loạn thị giác (mờ mắt, chảy nước mắt)

• Lo âu, bứt rứt, cáu gắt

• Lơ mơ, rối loạn định hướng

• Tim đập nhanh

• Môi ngứa, da tái hoặc xanh xao

Khi không được can thiệp kịp thời, hạ đường huyết có thể dẫn đến co giật, hôn mê và tử vong.

3. Nguyên tắc dinh dưỡng trong kiểm soát hạ đường huyết

Một chế độ ăn hợp lý đóng vai trò thiết yếu trong việc kiểm soát đường huyết ổn định, đặc biệt ở những người có nguy cơ hạ đường huyết cao. Nguyên tắc chung bao gồm:

• Ăn nhiều bữa nhỏ và đều đặn trong ngày

• Ưu tiên carbohydrate phức hợp (thấp GI)

• Kết hợp protein và chất béo lành mạnh trong mỗi bữa ăn

• Hạn chế đường đơn và thực phẩm có chỉ số glycemic cao

• Không bỏ bữa sáng, tránh nhịn ăn quá lâu

4. Gợi ý thực đơn theo từng bữa

Bữa sáng

Sau một đêm dài nhịn ăn, bữa sáng cần cung cấp năng lượng ổn định và tránh tăng/giảm đường huyết đột ngột.

Gợi ý:

• Bánh mì nguyên hạt + trứng luộc + 1 ly sữa không đường

• Bột yến mạch + hạt hướng dương + quả mọng + quế

• Phở/bún + thịt nạc + rau xanh

• Sữa chua + bột yến mạch + trái cây tươi (ít đường)

Lưu ý: Quế có thể hỗ trợ ổn định đường huyết thông qua cải thiện độ nhạy insulin (theo một số nghiên cứu).

Bữa trưa

Nên ăn đa dạng, cân đối giữa các nhóm chất dinh dưỡng, tránh thực phẩm có GI cao.

Gợi ý:

• Cơm gạo lứt + cá kho + rau luộc

• Salad + đậu phụ/ức gà nướng + khoai lang nướng

• Ngũ cốc nguyên cám + đậu xanh + rau xào

Khi lựa chọn thực phẩm giàu tinh bột, nên ưu tiên các loại có GI thấp như khoai lang, đậu lăng thay vì khoai tây.

Bữa tối

Bữa tối nên nhẹ, dễ tiêu, giàu chất xơ, tránh thực phẩm gây biến động đường huyết trước khi ngủ.

Gợi ý:

• Đậu hầm với đậu lăng, đậu gà và cà chua

• Cá hồi hấp + rau củ luộc + gạo lứt

• Súp rau củ + bánh mì nguyên hạt

Bữa phụ (ăn nhẹ)

Giúp duy trì đường huyết ổn định trong ngày và sau khi gắng sức.

Gợi ý:

• 1 quả chuối + vài hạt hạnh nhân

• Táo + bơ đậu phộng + lát pho mát

• Bánh quy ngũ cốc nguyên hạt + hummus

• Sinh tố rau củ không đường

Vận động viên hoặc người tập thể dục nên ăn nhẹ 30 phút trước buổi tập bằng thực phẩm chứa cả carbohydrate và protein.

5. Xử trí cấp thời khi có dấu hiệu hạ đường huyết

Nguyên tắc 15–15:

• Uống hoặc ăn 15–20 g carbohydrate tác dụng nhanh, ví dụ:

  • 120 ml nước ép trái cây

  • 1 thìa mật ong

  • 3–4 viên glucose

  • 3 chiếc bánh quy mặn

• Theo dõi triệu chứng sau 15 phút

• Nếu vẫn còn triệu chứng → lặp lại quy trình trên

Lưu ý: Sau khi hồi phục triệu chứng nên ăn một bữa ăn chính hoặc bữa phụ để duy trì đường huyết.

6. Các khuyến nghị hỗ trợ kiểm soát hạ đường huyết

• Ăn đủ bữa, không bỏ bữa

• Tránh rượu bia, nhất là khi đói

• Chọn thực phẩm có chỉ số glycemic thấp

• Giám sát đường huyết thường xuyên, đặc biệt ở người đang điều trị đái tháo đường

• Tư vấn bác sĩ dinh dưỡng hoặc nội tiết nếu tình trạng xảy ra thường xuyên

7. Khi nào cần đến khám bác sĩ?

Cần đến cơ sở y tế nếu:

• Hạ đường huyết xảy ra thường xuyên

• Có các triệu chứng nặng: mất ý thức, co giật, rối loạn ý thức

• Nghi ngờ có các nguyên nhân nền như u tụy insulin, rối loạn nội tiết, xơ gan, v.v.

• Các biện pháp ăn uống và điều chỉnh lối sống không hiệu quả

Kết luận

Hạ đường huyết là tình trạng có thể kiểm soát hiệu quả thông qua chế độ dinh dưỡng hợp lý và lối sống khoa học. Việc nhận biết sớm triệu chứng, áp dụng biện pháp xử trí cấp thời, duy trì bữa ăn đều đặn và tuân thủ theo khuyến nghị chuyên môn sẽ giúp người bệnh duy trì đường huyết ổn định và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.