Chiến lược bảo vệ và tăng cường chức năng hô hấp ở người trưởng thành và người cao tuổi

Tương tự như các cơ quan khác trong cơ thể, phổi cũng trải qua quá trình lão hóa theo thời gian, với sự suy giảm dần chức năng thông khí và trao đổi khí. Tình trạng này có thể được làm chậm lại hoặc cải thiện đáng kể thông qua các biện pháp lối sống lành mạnh. Đặc biệt, trong bối cảnh hậu đại dịch COVID-19 – một bệnh lý gây tổn thương phổi nặng nề, việc duy trì sức khỏe hô hấp càng trở nên cấp thiết. Dưới đây là các khuyến nghị dựa trên bằng chứng nhằm bảo vệ và tăng cường chức năng phổi:

1. Không hút thuốc lá và tránh khói thuốc thụ động

Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ung thư phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bao gồm viêm phế quản mạn và khí phế thũng. Nicotin, carbon monoxide, và hàng trăm chất độc khác trong khói thuốc gây viêm mạn tính đường hô hấp, phá hủy mô phổi và làm tăng nguy cơ ung thư. Hút thuốc lá cũng làm giảm hiệu quả của hệ thống lông chuyển trong đường hô hấp, cản trở cơ chế loại bỏ dị vật và vi sinh vật.

Ngay cả việc tiếp xúc với khói thuốc thụ động cũng có thể gây hại đáng kể đến chức năng phổi. Việc ngưng hút thuốc ở bất kỳ giai đoạn nào cũng đều mang lại lợi ích rõ rệt đối với chức năng hô hấp và tiên lượng chung.

2. Hạn chế tiếp xúc với các chất ô nhiễm trong môi trường sống

Các chất ô nhiễm trong nhà bao gồm khói thuốc, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) từ các sản phẩm tẩy rửa, khí radon, bụi mịn, nấm mốc và lông vật nuôi đều có thể gây kích ứng đường thở, đặc biệt ở những người có bệnh lý nền như hen phế quản hoặc COPD.

Khuyến nghị:

• Tránh hút thuốc trong nhà hoặc trong không gian kín.

• Kiểm tra và xử lý khí radon trong khu vực sinh sống (đặc biệt tại các khu vực có nguy cơ cao).

• Tăng cường thông gió tự nhiên bằng cách mở cửa sổ hàng ngày.

• Duy trì vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, hút bụi định kỳ (ít nhất 1 lần/tuần).

• Ưu tiên sử dụng các sản phẩm làm sạch không chứa hóa chất độc hại hoặc sử dụng khi có thông gió tốt.

3. Giảm phơi nhiễm với ô nhiễm không khí ngoài trời

Ô nhiễm không khí là yếu tố nguy cơ đã được chứng minh đối với các bệnh lý hô hấp cấp và mạn tính, bao gồm hen, COPD, nhiễm trùng hô hấp dưới và ung thư phổi. Các chỉ số chất lượng không khí (AQI) nên được theo dõi thường xuyên, đặc biệt ở các đô thị đông đúc.

Khuyến nghị:

• Tránh tập thể dục ngoài trời vào những ngày chất lượng không khí kém hoặc trong giờ cao điểm giao thông.

• Tránh xa các khu vực gần nhà máy, công trường hoặc khu vực có khói bụi.

• Cân nhắc sử dụng khẩu trang chuyên dụng khi cần thiết.

4. Phòng ngừa nhiễm trùng đường hô hấp

Nhiễm khuẩn hô hấp, đặc biệt là ở người cao tuổi hoặc người có bệnh lý nền, có thể diễn tiến nhanh và nặng. Do đó, phòng ngừa là yếu tố then chốt trong bảo vệ sức khỏe hô hấp.

Biện pháp phòng ngừa gồm:

• Vệ sinh tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch chứa tối thiểu 60% cồn.

• Tránh nơi đông người trong mùa dịch cúm và cảm lạnh.

• Chăm sóc răng miệng tốt để giảm nguy cơ lây lan vi khuẩn từ khoang miệng xuống phổi.

• Tiêm chủng đầy đủ, bao gồm vaccine cúm mùa hàng năm, vaccine phế cầu và COVID-19 tùy theo chỉ định cá thể.

• Cách ly tại nhà nếu có triệu chứng hô hấp để tránh lây nhiễm cho người khác.

5. Khám sức khỏe định kỳ

Nhiều bệnh lý phổi, bao gồm COPD và ung thư phổi, có thể diễn tiến âm thầm trong thời gian dài trước khi có triệu chứng rõ ràng. Việc khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời, cải thiện tiên lượng bệnh.

Gợi ý: Ở những người có yếu tố nguy cơ cao (hút thuốc lá, tiền sử gia đình ung thư phổi...), nên được sàng lọc ung thư phổi bằng chụp CT liều thấp theo hướng dẫn của các tổ chức chuyên môn.

6. Duy trì hoạt động thể chất thường xuyên

Hoạt động thể chất giúp tăng thông khí phổi, cải thiện chức năng tim mạch, tăng cường miễn dịch và cải thiện sức mạnh cơ hô hấp.

Khuyến nghị:

• Duy trì tập luyện thể dục đều đặn (ít nhất 150 phút/tuần đối với người trưởng thành).

• Áp dụng các bài tập thở như thở chúm môi (pursed-lip breathing) và thở cơ hoành (diaphragmatic breathing) đặc biệt ở bệnh nhân COPD.

• Có thể tham khảo chương trình phục hồi chức năng hô hấp nếu có bệnh lý nền.

7. Duy trì tình trạng đủ nước

Việc cung cấp đủ nước giúp duy trì độ ẩm cho đường hô hấp và làm loãng dịch tiết phế quản, từ đó giúp làm sạch đường thở hiệu quả hơn, giảm nguy cơ tắc nghẽn và nhiễm trùng.

Khuyến nghị:

• Uống nước đều đặn ngay cả khi không cảm thấy khát.

• Có thể sử dụng nước ép pha loãng, súp loãng hoặc nước hương vị tự nhiên (chanh, bạc hà) để tăng hấp dẫn.

• Hạn chế thức uống chứa caffeine vì có thể gây lợi tiểu nhẹ, dẫn đến mất nước.

Kết luận

Sức khỏe phổi là yếu tố quan trọng trong việc duy trì chất lượng sống và chức năng sinh lý toàn thân, đặc biệt ở người cao tuổi. Việc áp dụng các biện pháp dự phòng chủ động và duy trì lối sống lành mạnh đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ hệ hô hấp và phòng tránh các bệnh lý phổi nghiêm trọng. Nhân viên y tế cần nâng cao vai trò tư vấn và giáo dục sức khỏe cộng đồng để đảm bảo mọi người đều được trang bị kiến thức chăm sóc phổi đúng đắn và hiệu quả.