Đánh giá các bất thường phổ biến trên lưỡi và ý nghĩa lâm sàng

Giới thiệu

Lưỡi là một cơ quan quan trọng của hệ tiêu hóa, đồng thời đảm nhận chức năng nếm, phát âm và hỗ trợ quá trình nuốt. Thông qua khám lưỡi, các bác sĩ có thể phát hiện nhiều dấu hiệu bệnh lý liên quan đến nhiễm trùng, thiếu hụt dinh dưỡng và các tình trạng bệnh lý khác. Bài viết này tổng hợp các bất thường phổ biến trên lưỡi, dấu hiệu nhận biết cũng như hướng xử trí phù hợp.

Lưỡi đen (Black hairy tongue)

Tình trạng lưỡi có màu đen hoặc sẫm màu thường đi kèm với hiện tượng lưỡi có cấu trúc giống như lông (gọi là niêm mạc lông hoặc các gai vị giác). Mặc dù có vẻ đáng lo ngại, hiện tượng này thường là lành tính.

Gai vị giác trên lưỡi có chức năng cảm nhận vị giác và có thể giữ lại các mảng bám chứa vi khuẩn, sắc tố hoặc các chất từ thức ăn và đồ uống như cà phê, nước trái cây có màu. Sự phát triển quá mức của vi khuẩn hoặc nấm men, đặc biệt khi sử dụng kháng sinh, có thể làm tăng nguy cơ lưỡi lông đen.

Người hút thuốc lá hoặc sử dụng các thuốc chứa bismuth (ví dụ như Pepto-Bismol) cũng có thể gặp lưỡi đổi màu đen hoặc vàng. Việc vệ sinh lưỡi thường xuyên bằng dụng cụ mềm và điều chỉnh chế độ ăn giàu chất xơ, không hút thuốc giúp cải thiện tình trạng này.

Lưỡi mịn (Atrophic glossitis)

Lưỡi mịn, mất các gai vị giác, thường phản ánh thiếu hụt dinh dưỡng, phổ biến nhất là thiếu sắt. Khi thiếu sắt, sự tái tạo niêm mạc lưỡi bị chậm lại, dẫn đến hiện tượng lưỡi bản đồ – các vùng lưỡi mất gai vị giác với hình dạng không đều, thường gây khó chịu hoặc đau nhẹ.

Ngoài thiếu sắt, thiếu hụt vitamin B12 và các vi chất dinh dưỡng khác cũng có thể góp phần gây lưỡi mịn. Việc bổ sung dinh dưỡng hợp lý có thể cải thiện tình trạng này.

Mảng trắng trên lưỡi

Các mảng trắng xuất hiện trên bề mặt lưỡi có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý khác nhau. Trong một số trường hợp, các vùng đỏ mất gai vị giác có thể tạo nên hình ảnh lưỡi bản đồ, thường không kèm triệu chứng hoặc liên quan đến tình trạng suy dinh dưỡng hoặc biếng ăn ở trẻ em.

Viêm niêm mạc miệng dạng Lichen (lichen planus) cũng gây ra các mảng trắng hình lưới hoặc các vết loét đỏ sưng tấy trên lưỡi. Nhiễm nấm Candida là nguyên nhân phổ biến khác gây viêm miệng, với biểu hiện là các mảng trắng bám dày, có thể điều trị bằng thuốc chống nấm dạng uống hoặc bôi.

Các yếu tố nguy cơ bao gồm điều trị ung thư, đeo răng giả, bệnh tiểu đường, sử dụng kháng sinh hoặc corticosteroid, cũng như bệnh lý suy giảm miễn dịch như HIV.

Vết trắng hoặc đỏ trên lưỡi và nguy cơ ung thư

Ung thư lưỡi, thường gặp ở các vùng bên và dưới lưỡi, cũng như phần lưỡi nối với vòm họng, có thể biểu hiện bằng các vùng trắng, đỏ hoặc hỗn hợp trên lưỡi, hoặc các vết loét, khối u không lành trong thời gian dài.

Điểm phân biệt quan trọng là các tổn thương ung thư thường phát triển lớn dần trong nhiều tháng hoặc năm, trong khi các vết thương do chấn thương cơ học như cắn lưỡi hoặc ma sát thường lành dần.

Nếu vết thương trên lưỡi không hồi phục sau 2 tuần, bệnh nhân cần được thăm khám và đánh giá kỹ lưỡng để loại trừ ung thư.

Herpes miệng

Herpes simplex virus có thể gây các vết loét đau trên lưỡi, biểu hiện bằng các mảng trắng hoặc hỗn hợp trắng – đỏ, thường tái phát theo đợt. Thuốc kháng virus như acyclovir, valacyclovir hoặc famciclovir giúp kiểm soát các đợt bùng phát.

Lưỡi vàng

Lưỡi vàng thường gặp ở người hút thuốc hoặc do tiêu thụ thức ăn, đồ uống có màu vàng. Tuy nhiên, tình trạng này cũng có thể liên quan đến bệnh lý như viêm loét dạ dày hoặc trào ngược axit dạ dày thực quản.

Kết luận

Việc duy trì vệ sinh răng miệng tốt, bao gồm đánh răng, sử dụng chỉ nha khoa và cạo lưỡi, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe khoang miệng và phòng ngừa các bệnh lý lưỡi thường gặp. Khi phát hiện các bất thường kéo dài hoặc nghi ngờ, cần đến khám chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.