Đau bụng khi ho: Nguyên nhân và định hướng chẩn đoán

Ho là một phản xạ bảo vệ tự nhiên nhằm tống xuất dị vật hoặc chất tiết ra khỏi đường hô hấp. Tuy nhiên, ở một số trường hợp, đặc biệt khi ho kéo dài hoặc ho mạnh, người bệnh có thể cảm nhận được đau ở vùng bụng. Đau bụng khi ho không phải lúc nào cũng đơn thuần do cơ học, mà có thể là biểu hiện của nhiều bệnh lý tiềm ẩn ở ổ bụng hoặc vùng tiểu khung. Dưới đây là tổng hợp các nguyên nhân thường gặp gây đau bụng khi ho, kèm định hướng lâm sàng trong tiếp cận chẩn đoán.

1. Viêm ruột thừa

Viêm ruột thừa là một cấp cứu ngoại khoa, thường biểu hiện bằng đau hố chậu phải, có thể tăng lên khi ho, hắt hơi hoặc vận động. Một số triệu chứng đi kèm bao gồm:

• Sốt

• Chướng bụng

• Buồn nôn, nôn

• Rối loạn tiêu hóa (tiêu chảy hoặc táo bón)

• Chán ăn

Việc đánh giá lâm sàng kết hợp với siêu âm hoặc chụp cắt lớp vi tính (CT) bụng là cần thiết để xác định chỉ định phẫu thuật cắt ruột thừa.

2. Viêm bàng quang

Là một dạng nhiễm trùng tiểu phổ biến, đặc biệt ở nữ giới. Ngoài triệu chứng đi tiểu nhiều lần, tiểu buốt, nước tiểu đục hoặc có mùi hôi, người bệnh có thể cảm thấy đau tức vùng hạ vị, cơn đau tăng khi ho hoặc gắng sức. Các thể viêm bàng quang mạn tính hoặc viêm bàng quang kẽ có thể biểu hiện bằng đau bụng kéo dài, cần phân biệt với các nguyên nhân đau vùng chậu khác.

3. Bệnh lý túi thừa đại tràng

Bệnh túi thừa (diverticulosis) và viêm túi thừa (diverticulitis) thường gặp ở người lớn tuổi, có biểu hiện:

• Đau bụng dưới, thường ở hố chậu trái

• Đầy hơi, rối loạn đại tiện

• Có thể sốt và tăng phản ứng viêm

Đau tăng khi ho có thể là biểu hiện của viêm túi thừa có biến chứng. Chẩn đoán xác định bằng CT ổ bụng.

4. Lạc nội mạc tử cung

Là tình trạng các mô giống như niêm mạc tử cung phát triển ngoài buồng tử cung, gây đau vùng chậu mạn tính, đặc biệt trong chu kỳ kinh nguyệt, khi quan hệ tình dục hoặc lúc đi tiểu. Cơn đau có thể tăng khi ho hoặc gắng sức. Siêu âm ngã âm đạo và cộng hưởng từ (MRI) có thể hỗ trợ chẩn đoán.

5. Sỏi mật

Sỏi mật gây đau hạ sườn phải hoặc vùng thượng vị, có thể lan lên vai phải hoặc lưng. Đau có thể xuất hiện sau bữa ăn nhiều dầu mỡ, kéo dài ít nhất 30 phút, và tăng khi hít sâu hoặc ho. Kèm theo có thể là:

• Buồn nôn, nôn

• Sốt

• Vàng da

Siêu âm bụng là phương tiện đầu tay để phát hiện sỏi hoặc dấu hiệu viêm túi mật.

6. Thoát vị thành bụng

Thoát vị, đặc biệt là thoát vị bẹn hoặc thoát vị rốn, có thể biểu hiện bằng khối phồng đau tăng lên khi ho, hắt hơi hoặc nâng vật nặng. Thoát vị bị nghẹt là cấp cứu ngoại khoa, cần can thiệp sớm nếu có:

• Đau dữ dội

• Không thể đẩy khối thoát vị trở lại

• Buồn nôn, nôn, bí trung đại tiện

• Sốt, tăng bạch cầu

7. Sỏi thận

Cơn đau quặn thận thường bắt đầu ở vùng hông lưng rồi lan xuống bụng dưới hoặc bẹn, tăng khi vận động hoặc ho. Kèm theo có thể là:

• Đái máu

• Đái buốt

• Buồn nôn, nôn

• Sốt nếu có nhiễm trùng tiểu phối hợp

Siêu âm thận hoặc CT không cản quang là tiêu chuẩn chẩn đoán hình ảnh.

8. U nang buồng trứng

U nang buồng trứng lớn hoặc vỡ có thể gây đau bụng dưới, lan ra sau hoặc đau nhói ở một bên bụng. Cơn đau tăng khi ho hoặc vận động. Các dấu hiệu nặng bao gồm:

• Chảy máu âm đạo bất thường

• Sốt

• Choáng

• Cần phân biệt với thai ngoài tử cung nếu có chậm kinh

Siêu âm phụ khoa giúp phát hiện và theo dõi kích thước u.

9. Viêm tụy

Viêm tụy cấp hoặc mạn có thể biểu hiện với đau thượng vị lan ra sau lưng, tăng lên khi ho, ăn uống hoặc vận động. Kèm theo:

• Buồn nôn, nôn

• Rối loạn tiêu hóa

• Sụt cân

• Phân mỡ

Xét nghiệm amylase/lipase máu và hình ảnh học bụng là cần thiết để xác định nguyên nhân.

Kết luận

Đau bụng khi ho là triệu chứng cần được thăm khám kỹ lưỡng nếu kéo dài hoặc kèm theo các biểu hiện bất thường khác. Việc chẩn đoán chính xác đòi hỏi khai thác tiền sử, thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết. Các nguyên nhân có thể dao động từ những rối loạn lành tính đến các tình trạng nguy hiểm cần can thiệp khẩn cấp. Người bệnh nên tìm đến cơ sở y tế để được đánh giá đầy đủ nếu triệu chứng kéo dài hoặc diễn tiến nặng.