Đau cơ xơ hóa (Fibromyalgia): Đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán và phân biệt

1. Định nghĩa

Đau cơ xơ hóa (fibromyalgia) là một rối loạn mạn tính đặc trưng bởi triệu chứng đau lan tỏa, mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ và suy giảm chức năng nhận thức. Khác với các bệnh lý viêm khớp, tình trạng này không gây tổn thương mô khớp, cơ hay xương mà được xem là một rối loạn xử lý đau trung ương, trong đó hệ thần kinh trung ương tăng nhạy cảm với các tín hiệu đau thông thường.

2. Triệu chứng lâm sàng

Các biểu hiện lâm sàng của đau cơ xơ hóa có thể thay đổi theo thời gian và bị ảnh hưởng bởi các yếu tố như căng thẳng, thay đổi thời tiết, hoạt động thể chất hoặc giấc ngủ. Triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau lan tỏa, có mặt ở cả hai bên cơ thể và ở cả vùng trên và dưới thắt lưng.

• Mệt mỏi kéo dài dù đã nghỉ ngơi đầy đủ.

• Rối loạn giấc ngủ (khó ngủ, ngủ không sâu).

• Cứng khớp buổi sáng.

• Rối loạn nhận thức (“sương mù não”) như giảm trí nhớ, khó tập trung.

• Tăng nhạy cảm với kích thích bên ngoài: nhiệt độ, ánh sáng, tiếng ồn.

• Rối loạn tiêu hóa (đầy hơi, táo bón, hội chứng ruột kích thích).

• Đau đầu (đôi khi kèm đau nửa đầu).

• Rối loạn chức năng tiểu tiện (hội chứng bàng quang kích thích).

• Đau cơ mặt, hàm hoặc đau bụng kinh ở nữ giới.

• Tê hoặc dị cảm ở chi.

• Các vấn đề về thăng bằng hoặc phối hợp vận động.

3. Vùng điểm đau đặc hiệu

Mặc dù không còn được sử dụng như một tiêu chí chẩn đoán chính thức, các điểm đau đặc hiệu (tender points) vẫn mang giá trị lâm sàng tham khảo. Có tổng cộng 18 điểm đau (9 cặp) thường nằm tại:

• Vùng cổ, vai, khuỷu tay, hông, đầu gối, vùng trên xương ức và vùng chẩm sau đầu.

• Các điểm này có phản ứng đau khi ấn với áp lực nhẹ.

4. Chẩn đoán

Chẩn đoán đau cơ xơ hóa chủ yếu dựa trên lâm sàng và loại trừ các nguyên nhân khác gây đau mạn tính. Hiệp hội Thấp khớp Hoa Kỳ (ACR) hiện đề xuất tiêu chí chẩn đoán bao gồm:

• Đau hiện diện ở ≥7 vùng cơ thể (trên tổng số 18 vị trí xác định).

• Kèm theo ít nhất một trong ba triệu chứng: mệt mỏi, thức dậy không sảng khoái, hoặc rối loạn nhận thức.

• Triệu chứng tồn tại tối thiểu 3 tháng.

• Không có bệnh lý nào khác giải thích rõ ràng hơn cho các triệu chứng.

5. Khó khăn trong chẩn đoán

Việc chẩn đoán đau cơ xơ hóa gặp nhiều trở ngại do:

• Triệu chứng đa dạng, không đặc hiệu và trùng lắp với nhiều bệnh lý khác.

• Thiếu các xét nghiệm cận lâm sàng đặc hiệu.

• Bệnh nhân có thể trải qua nhiều lượt khám ở các chuyên khoa khác nhau (thần kinh, thấp khớp, nội tiết…) trước khi được chẩn đoán xác định.

• Một số bác sĩ có thể tiến hành các xét nghiệm không cần thiết nhằm loại trừ nguyên nhân khác theo yêu cầu của người bệnh.

6. Các xét nghiệm hỗ trợ loại trừ

Mặc dù không có xét nghiệm đặc hiệu cho đau cơ xơ hóa, một số cận lâm sàng có thể được thực hiện để loại trừ các bệnh lý thực thể:

• Công thức máu toàn bộ (CBC): loại trừ thiếu máu, nhiễm trùng, bệnh máu ác tính.

• Tốc độ lắng hồng cầu (ESR): đánh giá tình trạng viêm hệ thống.

• RF và Anti-CCP: sàng lọc viêm khớp dạng thấp.

• TSH và fT4: kiểm tra rối loạn chức năng tuyến giáp.

7. Khuyến nghị đánh giá tiền sử

Trước khi gặp bác sĩ, người bệnh nên chuẩn bị thông tin gồm:

• Bệnh sử cá nhân và gia đình.

• Diễn tiến, tính chất và vị trí các triệu chứng.

• Danh sách thuốc và thực phẩm chức năng đang sử dụng.

• Các câu hỏi hoặc lo ngại cần được tư vấn.

8. Kết luận

Đau cơ xơ hóa là một hội chứng đau mạn tính phức tạp, không có tổn thương cấu trúc cụ thể, đòi hỏi cách tiếp cận chẩn đoán toàn diện và loại trừ. Việc nhận diện chính xác hội chứng này giúp tránh chẩn đoán nhầm lẫn và hạn chế sử dụng không cần thiết các xét nghiệm hoặc điều trị sai hướng.