Đau mắt: Nguyên nhân, chẩn đoán và định hướng xử trí

1. Khái niệm

Đau mắt là cảm giác khó chịu xảy ra ở bề mặt hoặc sâu bên trong nhãn cầu, có thể kèm theo các triệu chứng như đỏ mắt, ngứa, khô, sưng nề, mờ mắt hoặc chảy nước mắt. Cơn đau có thể nhẹ hoặc dữ dội, cấp tính hoặc mạn tính, ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống.

Mặc dù phần lớn các nguyên nhân gây đau mắt là lành tính và có thể điều trị tại nhà, một số trường hợp lại liên quan đến các bệnh lý nghiêm trọng cần can thiệp y tế chuyên sâu.

2. Các nguyên nhân phổ biến gây đau mắt

2.1. Nguyên nhân tại chỗ

• Viêm bờ mi: Tắc nghẽn tuyến bờ mi gây sưng đỏ, ngứa và đau mí mắt.

• Lẹo mi (hordeolum): Nhiễm trùng tuyến bờ mi, thường do tụ cầu, gây sưng đau khu trú.

• Viêm kết mạc (nhiễm trùng hoặc dị ứng): Đau nhẹ, đỏ mắt, ngứa, chảy nước mắt, có thể có tiết tố kết mạc.

• Khô mắt: Do rối loạn tuyến lệ, môi trường khô, hội chứng Sjögren hoặc do đeo kính áp tròng.

• Loét giác mạc: Thường gặp ở người sử dụng kính áp tròng; gây đỏ mắt, đau nhiều, nhìn mờ.

• Trầy xước giác mạc: Do dị vật hoặc chấn thương; thường có tiền sử dụi mắt, cảm giác cộm hoặc xốn.

• Viêm mống mắt (viêm màng bồ đào trước): Gây đỏ mắt, đau sâu, nhạy cảm ánh sáng, nhìn mờ.

• Viêm dây thần kinh thị giác: Đau sâu trong hốc mắt, đặc biệt khi cử động nhãn cầu; thường kèm giảm thị lực.

2.2. Nguyên nhân toàn thân hoặc liên quan cấu trúc vùng mặt

• Đau đầu cụm (cluster headache): Cơn đau sau một bên mắt, dữ dội, kèm đỏ mắt, chảy nước mắt, nghẹt mũi.

• Viêm xoang: Đau quanh ổ mắt, thường kèm đau đầu, nghẹt mũi, chảy dịch mũi.

• Tăng nhãn áp cấp tính: Đau mắt dữ dội, đỏ mắt, thị lực giảm nhanh, nhức đầu, buồn nôn.

2.3. Yếu tố môi trường và tiếp xúc

• Tiếp xúc ánh sáng UV quá mức (viêm giác mạc ánh nắng): Đau rát như bỏng, chảy nước mắt, đỏ mắt.

• Thay đổi khúc xạ chưa được điều chỉnh: Căng mắt, đau đầu do điều tiết quá mức.

3. Đặc điểm phân biệt một số loại đau mắt

4. Chẩn đoán

4.1. Khám lâm sàng

• Đánh giá toàn trạng: sốt, phát ban, biểu hiện toàn thân.

• Khám mắt: mức độ đỏ mắt, phù nề, vị trí đau, tiết tố kết mạc, phản xạ ánh sáng.

• Kiểm tra thị lực và cử động nhãn cầu.

4.2. Cận lâm sàng

• Đo nhãn áp: loại trừ tăng nhãn áp.

• Soi đèn khe: phát hiện tổn thương giác mạc, tiền phòng.

• Chụp cắt lớp vi tính (CT) xoang: khi nghi ngờ viêm xoang hoặc biến chứng ổ mắt.

5. Điều trị

5.1. Điều trị không dùng thuốc tại nhà (trường hợp nhẹ)

• Chườm lạnh giúp giảm viêm, ngứa, sưng.

• Rửa mắt bằng nước muối sinh lý để loại bỏ dị nguyên, bụi bẩn.

• Tránh dụi mắt, đeo kính râm khi ra ngoài, nghỉ ngơi mắt định kỳ.

• Sử dụng nước mắt nhân tạo trong các trường hợp khô mắt nhẹ.

5.2. Điều trị y khoa

• Thuốc nhỏ kháng sinh/kháng viêm: Viêm kết mạc, viêm giác mạc.

• Thuốc chống dị ứng (histamine): Viêm kết mạc dị ứng.

• Thuốc nhỏ hạ nhãn áp hoặc phẫu thuật (tăng nhãn áp).

• Corticosteroid hoặc thuốc ức chế miễn dịch: Viêm màng bồ đào (theo chỉ định chuyên khoa).

• Phẫu thuật: Áp dụng trong trường hợp có loét giác mạc sâu, biến chứng tăng nhãn áp, hoặc tổn thương không đáp ứng điều trị nội khoa.

6. Khi nào cần khám bác sĩ chuyên khoa mắt?

Theo Học viện Nhãn khoa Hoa Kỳ (AAO), bệnh nhân cần được thăm khám nếu xuất hiện một trong các dấu hiệu sau:

• Đỏ mắt kèm giảm thị lực

• Nhạy cảm ánh sáng rõ

• Có tiền sử tiếp xúc với người mắc viêm kết mạc cấp tính

• Tiết dịch mủ hoặc nhầy tại mắt

• Đau mắt kèm đau đầu dai dẳng

• Mắt đau khi di chuyển

• Có tiền sử chấn thương mắt hoặc đeo kính áp tròng

7. Kết luận

Đau mắt là triệu chứng thường gặp, nguyên nhân đa dạng, từ các rối loạn nhẹ như khô mắt, viêm kết mạc, đến các tình trạng nghiêm trọng như viêm giác mạc hoặc tăng nhãn áp cấp. Việc nhận diện sớm các triệu chứng nguy hiểm và can thiệp y tế kịp thời là yếu tố then chốt trong dự phòng các biến chứng ảnh hưởng đến thị lực. Trong mọi trường hợp đau mắt không cải thiện sau chăm sóc tại nhà hoặc kèm dấu hiệu bất thường, người bệnh nên được khám chuyên khoa mắt.