Đầy Hơi, Khó Tiêu: Nguyên Nhân, Cơ Chế và Hướng Xử Trí

1. Khái quát

Đầy hơi, chướng bụng và khó tiêu là những biểu hiện thường gặp trong rối loạn tiêu hóa chức năng, đặc biệt phổ biến trong các dịp lễ, tết hoặc khi thay đổi thói quen ăn uống – sinh hoạt không hợp lý. Tuy không đe dọa trực tiếp đến tính mạng, nhưng các triệu chứng này ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống người bệnh.

2. Cơ chế hoạt động của hệ tiêu hóa

Hệ tiêu hóa là một chuỗi các cơ quan từ miệng đến hậu môn, chịu trách nhiệm phân hủy thức ăn, hấp thu dưỡng chất và đào thải chất cặn bã. Quá trình tiêu hóa bắt đầu từ miệng với hoạt động cơ học và enzym trong nước bọt, tiếp diễn qua thực quản, dạ dày, ruột non và ruột già.

• Dạ dày sử dụng acid và enzym để thủy phân protein.

• Ruột non là nơi hấp thu chủ yếu dưỡng chất nhờ enzym từ tụy và mật từ gan.

• Ruột già hấp thu nước và đào thải phân ra ngoài.

Các rối loạn có thể xảy ra tại bất kỳ đoạn nào trong quá trình này, gây ra triệu chứng đầy hơi, khó tiêu, chướng bụng.

3. Hiện tượng sinh khí trong đường tiêu hóa

Khí trong đường tiêu hóa có thể xuất hiện qua hai cơ chế chính:

• Nuốt không khí (aerophagia): thường xảy ra khi ăn nhanh, nói chuyện khi ăn, uống nước có gas.

• Sản xuất khí nội sinh: do quá trình lên men carbohydrate chưa tiêu hóa hoàn toàn bởi hệ vi sinh vật ở ruột già.

Một người trưởng thành có thể xì hơi khoảng 13–21 lần/ngày là bình thường. Tuy nhiên, sự tích tụ khí quá mức có thể gây ra cảm giác căng trướng bụng, khó chịu hoặc đau nhẹ vùng bụng.

4. Nguyên nhân thường gặp gây đầy hơi – khó tiêu

4.1. Nguyên nhân sinh lý

• Chế độ ăn giàu chất sinh khí: đậu, súp lơ, cải bắp, hành, nấm, trái cây có đường FODMAP như táo, lê, mận, đào.

• Uống đồ uống có gas.

• Ăn uống không điều độ, nhai không kỹ.

4.2. Nguyên nhân bệnh lý

• Hội chứng ruột kích thích (IBS): thường kèm theo rối loạn đại tiện (tiêu chảy, táo bón), đau bụng mạn tính.

• Viêm dạ dày – tá tràng.

• Bệnh celiac (không dung nạp gluten).

• Không dung nạp lactose hoặc fructose.

• Táo bón mạn.

• Thay đổi nội tiết tố (phụ nữ quanh chu kỳ kinh nguyệt).

5. Hướng xử trí không dùng thuốc

5.1. Thay đổi chế độ ăn uống

• Hạn chế thực phẩm sinh nhiều khí.

• Tránh chất ngọt nhân tạo như sorbitol, mannitol, fructose.

• Hạn chế chất béo bão hòa, tránh thức ăn chiên xào nhiều dầu mỡ.

5.2. Thay đổi lối sống

• Ăn chậm, nhai kỹ.

• Tránh uống nước có gas, không hút thuốc, không nhai kẹo cao su thường xuyên.

• Tăng cường vận động thể chất, đặc biệt sau bữa ăn.

• Giảm stress và đảm bảo ngủ đủ giấc.

6. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Mặc dù đa số trường hợp đầy hơi lành tính, người bệnh nên đến cơ sở y tế để được thăm khám khi có một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Tiêu chảy kéo dài hoặc kèm máu trong phân.

• Đau bụng dai dẳng hoặc dữ dội.

• Thay đổi thói quen đi tiêu: tần suất, hình dạng hoặc màu sắc phân.

• Giảm cân không rõ nguyên nhân.

• Chán ăn, nhanh no, buồn nôn.

• Cảm giác khó chịu vùng ngực hoặc thượng vị.

Những dấu hiệu trên có thể gợi ý các bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng như loét dạ dày, viêm đại tràng, polyp hoặc ung thư đường tiêu hóa.

7. Kết luận

Đầy hơi – khó tiêu là tình trạng phổ biến, thường liên quan đến thói quen ăn uống và sinh hoạt. Phần lớn các trường hợp có thể cải thiện bằng thay đổi chế độ ăn, tăng cường vận động và quản lý stress. Tuy nhiên, cần cảnh giác với các triệu chứng cảnh báo để được chẩn đoán và điều trị sớm các bệnh lý nền tiềm ẩn.