Giải độc gan và các biện pháp khoa học nhằm bảo vệ chức năng gan

Gan là một trong những cơ quan nội tạng quan trọng nhất của cơ thể, đảm nhiệm hàng trăm chức năng sinh lý thiết yếu, bao gồm: chuyển hóa các chất độc, duy trì cân bằng nội môi, điều hòa hormon, tổng hợp protein huyết tương, và tích trữ năng lượng. Mặc dù gan có khả năng bù trừ lớn, nhiều bệnh lý gan tiến triển âm thầm và chỉ biểu hiện lâm sàng khi đã ở giai đoạn muộn. Một trong những vấn đề thường được quan tâm là các phương pháp “giải độc gan” – tuy nhiên, hiệu quả và độ an toàn của các biện pháp này vẫn là chủ đề cần xem xét dưới góc độ khoa học.

1. Đánh giá hiệu quả của các sản phẩm “giải độc gan”

Các sản phẩm giải độc gan hiện nay thường được tiếp thị dưới dạng chế độ ăn kiêng, trà thảo mộc, nước ép, vitamin hoặc thực phẩm chức năng, với mục tiêu loại bỏ “độc tố” khỏi cơ thể. Tuy nhiên, các sản phẩm này không có bằng chứng lâm sàng vững chắc chứng minh tác dụng cải thiện chức năng gan.

Gan là cơ quan có khả năng tự động thực hiện quá trình giải độc thông qua các pha chuyển hóa sinh học (giai đoạn I – oxy hóa, khử; giai đoạn II – liên hợp) nhằm biến các chất có hại thành dạng dễ đào thải qua mật hoặc nước tiểu. Nếu gan bị suy giảm chức năng, các biện pháp “làm sạch” từ bên ngoài không thể thay thế được chức năng chuyển hóa nội sinh của gan. Ngược lại, việc lạm dụng thực phẩm chức năng không được kiểm soát có thể gây độc cho gan, đặc biệt là các sản phẩm giảm cân, chiết xuất trà xanh, vitamin A hoặc niacin liều cao.

Do đó, không có cơ sở khoa học xác thực cho việc “giải độc gan” bằng các sản phẩm thương mại, và những phương pháp này tiềm ẩn nguy cơ tổn thương gan nếu sử dụng kéo dài hoặc không đúng chỉ định.

2. Các biện pháp khoa học giúp bảo vệ sức khỏe gan

2.1. Hạn chế sử dụng rượu

Rượu ethanol được chuyển hóa chủ yếu tại gan bởi enzyme alcohol dehydrogenase. Việc tiêu thụ rượu quá mức là nguyên nhân hàng đầu gây viêm gan do rượu, gan nhiễm mỡ và xơ gan. Giới hạn khuyến nghị:

• Nam giới: ≤ 2 đơn vị rượu/ngày

• Nữ giới: ≤ 1 đơn vị rượu/ngày
  (1 đơn vị rượu tương đương: 350 ml bia (5%), 150 ml rượu vang (12%), 50 ml rượu mạnh (40%))

Ngoài ra, việc phối hợp rượu với thuốc (đặc biệt acetaminophen) làm tăng nguy cơ độc tính gan cấp tính.

2.2. Sử dụng thuốc hợp lý

Hầu hết thuốc đều chuyển hóa tại gan. Các thuốc như acetaminophen nếu dùng quá liều (trên 3.000 mg/ngày) có thể gây hoại tử tế bào gan cấp. Việc dùng nhiều loại thuốc cùng lúc (polypharmacy), tự ý dùng thuốc không kê đơn hoặc thảo dược chưa được kiểm định đều có thể làm tăng gánh nặng cho gan.

Cần tư vấn bác sĩ khi bắt đầu thuốc mới, đặc biệt ở bệnh nhân có bệnh gan nền. Theo dõi chức năng gan định kỳ cũng nên được thực hiện khi điều trị dài ngày với thuốc chuyển hóa qua gan.

2.3. Thận trọng với thực phẩm chức năng

Nhiều sản phẩm tưởng chừng “tự nhiên” có thể gây độc tính cho gan. Chiết xuất trà xanh, cam thảo, các chế phẩm chứa nhiều vitamin A hoặc niacin đều đã được ghi nhận gây viêm gan do thuốc (DILI – Drug-induced liver injury). Trước khi sử dụng bất kỳ thực phẩm bổ sung nào, cần tham khảo ý kiến chuyên môn.

2.4. Áp dụng chế độ ăn lành mạnh

Một chế độ ăn cân bằng giúp hỗ trợ chức năng gan và phòng ngừa gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD):

• Tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây, đạm nạc.

• Hạn chế thực phẩm nhiều chất béo bão hòa, đường tinh luyện và muối.

• Uống đủ nước mỗi ngày.

• Cà phê (không đường, không sữa) có thể có tác dụng bảo vệ gan nhờ giảm tích tụ mỡ và xơ hóa mô gan.

2.5. Tăng cường vận động thể chất

Tập thể dục thường xuyên giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm mỡ gan, và làm chậm tiến triển NAFLD. Các hình thức như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội đều có lợi. Nên duy trì ít nhất 150 phút hoạt động thể lực vừa phải mỗi tuần.

2.6. Phòng ngừa viêm gan virus

Viêm gan A, B và C là nguyên nhân hàng đầu gây viêm gan cấp và mạn tính. Cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa như:

• Tiêm chủng vaccine viêm gan A và B.

• Quan hệ tình dục an toàn.

• Không dùng chung kim tiêm hoặc dụng cụ cá nhân.

• Chỉ xăm, xỏ khuyên tại cơ sở y tế đủ điều kiện vô trùng.

• Vệ sinh tay và an toàn thực phẩm khi đi du lịch.

Hiện chưa có vaccine phòng viêm gan C, do đó cần đặc biệt chú ý các biện pháp phòng lây truyền qua máu.

2.7. Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại

Các dung môi công nghiệp, thuốc trừ sâu, sơn, chất tẩy rửa mạnh có thể hấp thu qua da hoặc đường hô hấp và gây độc gan nếu tiếp xúc kéo dài. Biện pháp phòng ngừa:

• Làm việc trong môi trường thông thoáng.

• Mang khẩu trang, găng tay, bảo hộ khi tiếp xúc hóa chất.

• Ưu tiên sản phẩm sinh học hoặc hữu cơ thay thế.

3. Kết luận

Cho đến nay, không có bằng chứng khoa học xác thực nào chứng minh các sản phẩm “giải độc gan” có tác dụng cải thiện chức năng gan. Ngược lại, nhiều sản phẩm có thể gây tổn thương gan nếu dùng không kiểm soát. Chiến lược tốt nhất để bảo vệ gan là duy trì các hành vi sức khỏe hợp lý, bao gồm: dinh dưỡng cân bằng, vận động thể chất, sử dụng thuốc hợp lý, phòng ngừa viêm gan virus và tránh tiếp xúc với độc chất môi trường. Việc tư vấn với bác sĩ chuyên khoa gan mật hoặc bác sĩ nội khoa là cần thiết nếu có dấu hiệu bất thường về chức năng gan.