Giảm số lượng hồng cầu: Nguyên nhân, triệu chứng và các biện pháp cải thiện từ dinh dưỡng và lối sống

1. Đại cương

Hồng cầu (erythrocyte) là thành phần tế bào chiếm tỷ lệ cao nhất trong máu ngoại vi, đóng vai trò vận chuyển oxy nhờ chứa hemoglobin – một protein có khả năng gắn và vận chuyển oxy từ phổi đến các mô. Khi số lượng hồng cầu và nồng độ hemoglobin giảm dưới ngưỡng bình thường, người bệnh có thể được chẩn đoán thiếu máu. Thiếu máu gây giảm khả năng cung cấp oxy đến mô, từ đó dẫn đến tình trạng mệt mỏi, suy nhược và nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được can thiệp kịp thời.

2. Triệu chứng lâm sàng của giảm hồng cầu

Tình trạng giảm số lượng hồng cầu có thể biểu hiện qua các triệu chứng không đặc hiệu, thường gặp gồm:

• Mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân

• Chóng mặt, đặc biệt khi thay đổi tư thế

• Hụt hơi, khó thở khi gắng sức

• Nhịp tim nhanh (nhịp tim bù trừ)

• Da xanh xao, niêm nhạt

Trong các trường hợp nặng, thiếu máu có thể gây giảm khả năng gắng sức, suy tim hoặc rối loạn ý thức do thiếu oxy lên não.

3. Nguyên nhân thường gặp của giảm số lượng hồng cầu

Giảm hồng cầu có thể là hậu quả của nhiều bệnh lý hoặc tình trạng sinh lý khác nhau, trong đó thường gặp gồm:

• Thiếu sắt: Là nguyên nhân phổ biến nhất của thiếu máu, đặc biệt ở trẻ nhỏ, phụ nữ có thai và phụ nữ có kinh nguyệt nhiều.

• Thiếu hụt vitamin (B12, folate): Gây ra thiếu máu nguyên bào khổng lồ.

• Suy dinh dưỡng hoặc rối loạn hấp thu: Làm giảm nguyên liệu cho quá trình tạo máu.

• Mất máu cấp hoặc mạn: Do chấn thương, rong kinh, xuất huyết tiêu hóa...

• Bệnh mạn tính: Suy thận mạn, viêm mạn tính, ung thư hoặc sau hóa trị, xạ trị.

• Bệnh huyết học: Hồng cầu hình liềm, suy tủy xương...

4. Đối tượng nguy cơ cao bị thiếu máu

Một số nhóm dân số có nguy cơ cao phát triển tình trạng giảm hồng cầu bao gồm:

• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú

• Phụ nữ có chu kỳ kinh nguyệt kéo dài hoặc ra nhiều

• Trẻ nhỏ (do nhu cầu tăng trưởng cao)

• Người lớn tuổi (nguy cơ suy dinh dưỡng, bệnh mạn tính)

• Người ăn kiêng nghiêm ngặt hoặc rối loạn ăn uống

• Người sử dụng thuốc chống đông hoặc kháng viêm không steroid kéo dài

5. Dinh dưỡng trong hỗ trợ tăng sản xuất hồng cầu

Việc đảm bảo cung cấp đầy đủ vi chất dinh dưỡng là yếu tố nền tảng trong phòng ngừa và điều trị thiếu máu do giảm sản xuất hồng cầu. Các dưỡng chất thiết yếu bao gồm:

5.1. Sắt

Sắt là nguyên tố thiết yếu để tổng hợp hemoglobin. Thiếu sắt là nguyên nhân hàng đầu của thiếu máu nhược sắc hồng cầu nhỏ.

• Nguồn sắt từ thực phẩm: gan động vật, thịt đỏ, lòng đỏ trứng, đậu lăng, rau bina, ngũ cốc nguyên hạt, đậu phụ.

• Nên kết hợp với thực phẩm giàu vitamin C để tăng hấp thu sắt không heme từ thực vật.

5.2. Vitamin B12 (cobalamin)

Cần thiết cho quá trình tổng hợp ADN và trưởng thành hồng cầu. Thiếu B12 dẫn đến thiếu máu nguyên bào khổng lồ.

• Nguồn thực phẩm: thịt đỏ, cá, động vật có vỏ, sữa và các sản phẩm từ sữa.

• Người ăn chay trường hoặc rối loạn hấp thu (bệnh Crohn, viêm dạ dày teo) có nguy cơ cao thiếu B12.

​​​​​​​

5.3. Vitamin B9 (axit folic)

Đóng vai trò trong quá trình phân chia tế bào, đặc biệt quan trọng trong thai kỳ.

• Nguồn thực phẩm: rau xanh đậm, gan bò, măng tây, cam, đậu lăng, ngũ cốc bổ sung folate.

5.4. Vitamin C

Giúp tăng hấp thu sắt không heme và có vai trò chống oxy hóa.

• Nguồn thực phẩm: cam, bưởi, kiwi, ớt chuông, dâu tây, cà chua.

5.5. Đồng

Khoáng chất vi lượng hỗ trợ vận chuyển sắt và tạo máu.

• Nguồn thực phẩm: hạt điều, hạt mè, nấm, gan, động vật có vỏ.

5.6. Vitamin A

Giúp huy động sắt vào quá trình tổng hợp hemoglobin.

• Nguồn thực phẩm: gan động vật, cà rốt, khoai lang, rau xanh đậm, xoài, dưa đỏ.

6. Biện pháp lối sống hỗ trợ tăng cường sản xuất hồng cầu

Ngoài chế độ ăn giàu vi chất, một số thay đổi trong lối sống có thể góp phần tăng sản xuất hồng cầu:

6.1. Tăng cường vận động thể lực

• Tập thể dục thường xuyên giúp kích thích cơ thể tăng sản xuất erythropoietin – hormon điều hòa tạo hồng cầu.

• Các hình thức vận động như đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội hoặc đạp xe đều có hiệu quả.

6.2. Hạn chế rượu

• Uống rượu kéo dài có thể ức chế tủy xương và giảm sản xuất hồng cầu.

• Nên hạn chế hoặc tránh sử dụng rượu nếu có dấu hiệu thiếu máu.

7. Kết luận

Giảm số lượng hồng cầu, hay thiếu máu, là một tình trạng phổ biến với nhiều nguyên nhân từ dinh dưỡng đến bệnh lý. Tình trạng này nếu không được điều trị có thể gây ra nhiều biến chứng tim mạch, thần kinh và suy giảm chất lượng cuộc sống. Việc xác định nguyên nhân chính xác và can thiệp toàn diện – bao gồm điều chỉnh chế độ ăn, cải thiện lối sống và điều trị nguyên nhân nền – đóng vai trò quan trọng trong phục hồi chức năng tạo máu và nâng cao sức khỏe tổng thể.