Lợi ích sức khỏe của cây xô thơm (Salvia officinalis)

Cây xô thơm (Salvia officinalis), thuộc họ bạc hà (Lamiaceae), là một loại thảo mộc phổ biến cùng với các loại như oregano, hương thảo, húng quế và húng tây. Cây có mùi thơm đặc trưng và vị đất, thường được sử dụng với lượng nhỏ trong ẩm thực và dược liệu. Cây xô thơm tồn tại ở nhiều dạng như tươi, khô hoặc dưới dạng tinh dầu và chứa nhiều hợp chất có giá trị dinh dưỡng và sinh học.

1. Thành phần dinh dưỡng

Một muỗng cà phê (0,7g) xô thơm xay cung cấp khoảng:

• Năng lượng: 2 kcal

• Protein: 0,1 g

• Carbohydrate: 0,4 g

• Chất béo: 0,3 g

• Chất xơ: 0,3 g

• Vitamin K: 12 mcg (10% nhu cầu khuyến nghị - RDA)

• Sắt: 0,2 mg (1,1% RDA)

• Vitamin B6: 0,02 mg (1,2% RDA)

• Canxi: 12 mg (<1% RDA)

• Mangan: 0,02 mg (<1% RDA)

Ngoài ra, cây xô thơm còn chứa các khoáng chất khác như magie, kẽm, đồng, và các vitamin A, C, E với hàm lượng thấp. Cây cũng chứa các hợp chất phenolic như axit caffeic, axit chlorogen, axit rosmarinic, axit ellagic và rutin, được biết đến với tác dụng chống oxy hóa và chống viêm.

2. Hoạt tính chống oxy hóa

Xô thơm chứa hơn 160 polyphenol khác nhau, góp phần vào khả năng chống oxy hóa của cơ thể. Các nghiên cứu in vitro và trên động vật cho thấy chiết xuất xô thơm có tác dụng chống viêm, bảo vệ thần kinh và tiềm năng chống ung thư.

3. Tác dụng hỗ trợ sức khỏe răng miệng

Xô thơm có hoạt tính kháng khuẩn chống lại vi khuẩn Streptococcus mutans – tác nhân chính gây sâu răng. Nghiên cứu lâm sàng cho thấy nước súc miệng chiết xuất từ xô thơm giúp giảm mảng bám răng ở bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, tương đương với nước súc miệng thông thường.

4. Tác dụng giảm triệu chứng mãn kinh

Các hợp chất phytoestrogen trong xô thơm có thể tương tác với thụ thể estrogen trong não, giúp giảm các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, đổ mồ hôi quá mức và cải thiện trí nhớ.

5. Tác dụng điều hòa đường huyết

Dữ liệu tiền lâm sàng và một số nghiên cứu trên người cho thấy xô thơm có khả năng giảm đường huyết thông qua tăng cường nhạy cảm insulin và loại bỏ axit béo tự do. Nghiên cứu so sánh trên động vật chỉ ra tác dụng tương tự metformin trong kiểm soát glucose máu. Tuy nhiên, bằng chứng trên người vẫn còn hạn chế, cần thêm các thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn.

6. Hỗ trợ chức năng nhận thức và trí nhớ

Xô thơm có thể cải thiện trí nhớ và các chức năng nhận thức thông qua cơ chế bảo vệ chất dẫn truyền thần kinh acetylcholine khỏi sự phân hủy và giảm stress oxy hóa. Một thử nghiệm lâm sàng trên bệnh nhân Alzheimer nhẹ đến trung bình cho thấy cải thiện về trí nhớ và khả năng nhận thức sau 4 tháng dùng chiết xuất xô thơm. Ở người khỏe mạnh, liều thấp cũng cải thiện trí nhớ và trạng thái tâm thần.

7. Tác động đến lipid máu

Xô thơm có khả năng giảm cholesterol LDL (“xấu”) và tăng cholesterol HDL (“tốt”), góp phần giảm nguy cơ bệnh tim mạch. Một nghiên cứu cho thấy tiêu thụ trà xô thơm trong 2 tuần làm giảm đáng kể cholesterol toàn phần và LDL.

8. Tiềm năng chống ung thư

Các nghiên cứu tiền lâm sàng chỉ ra rằng chiết xuất xô thơm có thể ức chế sự phát triển tế bào ung thư và kích thích quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis). Tuy nhiên, cần các nghiên cứu lâm sàng trên người để xác nhận tác dụng này.

9. Các lợi ích sức khỏe khác

• Giảm tiêu chảy: Qua cơ chế thư giãn cơ trơn đường ruột.

• Chống lão hóa da: Các hợp chất chống oxy hóa trong xô thơm có thể giảm thiểu tổn thương do oxy hóa gây ra các dấu hiệu lão hóa da.

10. Cách sử dụng trong chế độ ăn uống

• Xô thơm tươi: Sử dụng với lượng nhỏ như gia vị trong súp, nước sốt, trứng hoặc trộn với bơ.

• Xô thơm khô: Dùng làm gia vị tẩm ướp thịt, nướng rau hoặc phối hợp với các món khoai tây, bí.

• Các sản phẩm khác: Trà xô thơm, thực phẩm bổ sung chiết xuất xô thơm.

Kết luận

Cây xô thơm (Salvia officinalis) là nguồn thực vật giàu hợp chất dinh dưỡng và sinh học, với nhiều lợi ích tiềm năng cho sức khỏe, bao gồm chống oxy hóa, kháng khuẩn, hỗ trợ nhận thức, điều hòa đường huyết và bảo vệ tim mạch. Tuy nhiên, cần thêm nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn để xác nhận hiệu quả và an toàn trong ứng dụng điều trị. Việc sử dụng cây xô thơm trong ẩm thực và dạng bổ sung là cách tiếp cận dễ dàng để tận dụng các lợi ích sức khỏe này.