Máy khí dung: Nguyên lý hoạt động, ứng dụng lâm sàng và hướng dẫn sử dụng ở trẻ sơ sinh

1. Định nghĩa và cơ chế hoạt động

Máy khí dung (nebulizer) là thiết bị y tế dùng để chuyển hóa thuốc dạng dung dịch thành dạng sương mịn (khí dung), cho phép bệnh nhân hít trực tiếp qua đường hô hấp. Thiết bị này đặc biệt hữu ích trong điều trị các bệnh lý đường hô hấp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, vốn chưa có khả năng sử dụng ống hít đúng kỹ thuật.

Máy khí dung hoạt động dựa trên hai nguyên lý chính:

• Khí dung nén (Jet nebulizer): sử dụng động cơ kiểu pít-tông để đẩy luồng khí qua thuốc, tạo sương mù hạt nhỏ. Thường có tiếng ồn lớn hơn.

• Khí dung siêu âm (Ultrasonic nebulizer): sử dụng sóng siêu âm để rung dịch thuốc và tạo sương mù. Ưu điểm là hoạt động êm ái và thời gian phun ngắn hơn, nhưng có thể làm thay đổi đặc tính một số thuốc do tạo nhiệt.

2. Chỉ định sử dụng máy khí dung

Máy khí dung thường được chỉ định trong các bệnh lý hô hấp cấp và mạn tính ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, bao gồm:

• Hen phế quản: Giúp đưa thuốc giãn phế quản và kháng viêm đến phế quản nhỏ, hỗ trợ giảm co thắt đường thở.

• Viêm thanh khí phế quản (croup): Thường do virus, gây phù nề đường hô hấp trên, biểu hiện ho ông ổng và khó thở.

• Xơ nang (Cystic fibrosis): Giúp đưa thuốc làm loãng dịch tiết, kháng sinh dạng hít.

• Viêm nắp thanh quản (Epiglottitis): Cảnh báo trường hợp cấp cứu, có thể sử dụng khí dung trong hỗ trợ trước khi can thiệp chuyên sâu.

• Viêm phổi: Hỗ trợ điều trị triệu chứng và cải thiện thông khí ở giai đoạn hồi phục.

• Nhiễm virus hợp bào hô hấp (RSV): Có thể gây viêm tiểu phế quản, nhất là ở trẻ sơ sinh.

Máy khí dung có thể được sử dụng thay thế ống hít định liều (MDI) kết hợp buồng đệm ở trẻ nhỏ chưa phối hợp tốt trong việc hít đúng kỹ thuật.

3. Các dạng thuốc sử dụng trong máy khí dung

Một số nhóm thuốc thường được sử dụng dưới dạng khí dung bao gồm:

Lưu ý: Không phải tất cả các thuốc đều thích hợp dùng với máy khí dung siêu âm do nguy cơ mất hoạt tính do gia nhiệt.

4. Phương pháp sử dụng ở trẻ sơ sinh

Máy khí dung được thiết kế phù hợp với trẻ sơ sinh bằng cách sử dụng:

• Mặt nạ mềm ôm kín mũi – miệng (ưu tiên vì trẻ thường thở bằng mũi)

• Núm vú giả tích hợp khí dung (một số dòng máy hiện đại)

• Ống ngậm miệng: thường chỉ áp dụng cho trẻ ≥6 tuổi có khả năng phối hợp hít thở

Quy trình sử dụng máy khí dung

1. Rửa tay sạch, chuẩn bị thuốc theo chỉ định.

2. Cho thuốc vào cốc thuốc (dạng lỏng hoặc pha với nước muối sinh lý theo hướng dẫn).

3. Kết nối ống dẫn giữa cốc thuốc và thân máy.

4. Gắn mặt nạ hoặc núm vú vào cốc.

5. Đặt trẻ ngồi hoặc bế trẻ ở tư thế thẳng đứng, giữ mặt nạ áp sát mũi – miệng.

6. Bật máy và duy trì điều trị đến khi cốc thuốc hết (thường 10–15 phút).

7. Làm sạch và tiệt trùng thiết bị sau sử dụng.

5. Lưu ý khi sử dụng ở trẻ sơ sinh

• Chọn thời điểm điều trị: Sau ăn hoặc khi trẻ sắp ngủ để trẻ hợp tác hơn.

• Giảm tiếng ồn: Đặt máy trên khăn mềm hoặc sử dụng ống nối dài.

• Giữ trẻ ở tư thế ngồi thẳng: Tăng hiệu quả hít thuốc.

• Quấn khăn nhẹ quanh người trẻ nếu trẻ dễ kích thích vận động.

6. Vệ sinh và bảo quản

Lý do cần vệ sinh

• Vi khuẩn, nấm mốc dễ phát triển trong môi trường ẩm

• Nếu không được làm sạch đúng cách, máy có thể trở thành nguồn gây nhiễm trùng phổi

Hướng dẫn vệ sinh

• Tháo các bộ phận bằng nhựa, ngâm trong nước ấm với xà phòng y tế ≥15 phút

• Có thể khử khuẩn định kỳ bằng dung dịch chứa clo (2 muỗng cà phê thuốc tẩy + 2 cốc nước)

• Rửa sạch và để khô tự nhiên

• Bảo quản ở nơi sạch sẽ, khô ráo

• Đọc kỹ hướng dẫn của nhà sản xuất để thay bộ lọc định kỳ

7. Ưu – nhược điểm của máy khí dung

8. Kết luận

Máy khí dung là một phương tiện điều trị hiệu quả và an toàn trong quản lý các bệnh lý hô hấp ở trẻ sơ sinh, đặc biệt trong các trường hợp trẻ chưa thể sử dụng ống hít. Việc lựa chọn loại máy, loại thuốc và cách sử dụng phù hợp cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Phụ huynh cần nắm vững cách sử dụng, vệ sinh và bảo quản máy khí dung nhằm tối ưu hiệu quả điều trị và phòng tránh biến chứng.