Mối liên hệ giữa chế độ ăn và huyết áp: Vai trò của muối trong dự phòng tăng huyết áp

1. Muối và nhu cầu sinh lý

Natri (Na⁺), một thành phần chính trong muối ăn (natri clorua - NaCl), đóng vai trò thiết yếu trong cân bằng điện giải, duy trì áp suất thẩm thấu và dẫn truyền thần kinh. Ở người khỏe mạnh, đặc biệt là những người hoạt động thể lực nhiều và có chế độ luyện tập thường xuyên, nhu cầu natri có thể tăng nhẹ do mất mồ hôi. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc sử dụng muối một cách không kiểm soát.

2. Tác động của muối đến huyết áp

Mối liên hệ giữa lượng muối tiêu thụ và huyết áp phụ thuộc vào tính nhạy cảm với natri của từng cá nhân. Một số người có khả năng bài tiết natri tốt mà không gây tăng huyết áp, nhưng nhiều người khác – đặc biệt là người cao tuổi, người gốc châu Phi hoặc người thừa cân – lại dễ bị tăng huyết áp khi ăn nhiều muối do chức năng điều hòa muối-nước ở thận bị suy giảm.

Khi tiêu thụ quá nhiều muối, thận phải tăng cường hoạt động để thải trừ natri. Trong trường hợp thận hoạt động kém hiệu quả, lượng natri dư thừa kéo theo giữ nước, làm tăng thể tích tuần hoàn và áp lực trong lòng mạch, dẫn đến tăng huyết áp theo thời gian.

3. Các nhóm đối tượng nên hạn chế muối

Hướng dẫn lâm sàng khuyến cáo giảm lượng muối ăn vào ở các nhóm có nguy cơ cao, bao gồm:

• Người mắc tăng huyết áp

• Người bị phù chi dưới hoặc quanh mắt

• Người có bệnh thận mạn

Đối với những bệnh nhân này, việc tư vấn dinh dưỡng cần được thực hiện bởi bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng lâm sàng, nhằm xác định mức natri tối ưu trong khẩu phần ăn.

4. Các yếu tố dinh dưỡng ảnh hưởng đến huyết áp

Một số thực phẩm có thể gây tăng huyết áp cấp thời như rượu và caffeine, trong khi các chế độ ăn giàu năng lượng, chất béo bão hòa, đường tinh luyện sẽ làm tăng nguy cơ tăng huyết áp mạn tính thông qua cơ chế tăng cân và rối loạn chuyển hóa.

Đáng lưu ý, thông tin phổ biến rằng rượu vang đỏ có lợi cho tim mạch là không hoàn toàn chính xác. Các bằng chứng hiện tại cho thấy rượu nói chung, khi sử dụng thường xuyên hoặc liều lượng cao, có liên quan đến tăng huyết áp và nguy cơ tim mạch.

5. Khuyến nghị về giảm muối

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), tổng lượng natri nạp vào mỗi ngày không nên vượt quá 2.000 mg (tương đương khoảng 5 g muối ăn). Trong thực tế:

• Khoảng 75% lượng muối tiêu thụ đến từ thực phẩm chế biến sẵn và món ăn ngoài hàng

• Lượng muối do nêm nếm tại nhà chỉ chiếm 5% - 10% tổng lượng tiêu thụ

6. Các biện pháp kiểm soát huyết áp thông qua lối sống

Để dự phòng hoặc kiểm soát tăng huyết áp, các chiến lược lối sống bao gồm:

• Tuân thủ chế độ ăn DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension):

  • Tăng cường rau, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt

  • Sử dụng sữa ít béo, thịt nạc, cá, đậu và dầu thực vật không no

  • Hạn chế chất béo bão hòa từ động vật, dầu nhiệt đới như dầu cọ, dầu dừa

  • Tránh thực phẩm và đồ uống chứa đường tinh luyện

• Duy trì cân nặng hợp lý

• Tăng cường hoạt động thể lực đều đặn

• Hạn chế rượu bia

• Bỏ thuốc lá

• Kiểm soát căng thẳng

• Ngủ đủ giấc

7. Kết luận

Đối với người khỏe mạnh, chế độ ăn giàu rau quả, ít thực phẩm chế biến sẵn và kiểm soát tốt cân nặng là các yếu tố then chốt trong việc duy trì huyết áp ổn định. Việc hạn chế muối đặc biệt quan trọng ở các nhóm có nguy cơ cao như người tăng huyết áp, bệnh thận và người lớn tuổi. Tư vấn cá nhân hóa bởi cán bộ y tế là cần thiết để tối ưu hóa chế độ ăn cho từng đối tượng cụ thể.