Mối liên hệ giữa tiêu thụ đường và bệnh Alzheimer

1. Tổng quan

Bệnh Alzheimer là một rối loạn thoái hóa thần kinh tiến triển, đặc trưng bởi tình trạng suy giảm nhận thức, trí nhớ và khả năng thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây sa sút trí tuệ ở người cao tuổi. Mặc dù các triệu chứng lâm sàng thường xuất hiện sau tuổi trung niên, nhưng các thay đổi bệnh học có thể bắt đầu từ độ tuổi 30. Trong số nhiều yếu tố nguy cơ được xác định, chế độ ăn nhiều đường được xem là một yếu tố có thể thúc đẩy quá trình bệnh lý Alzheimer.

2. Đường và nguy cơ mắc bệnh Alzheimer

2.1. Lượng đường cao và nguy cơ Alzheimer

Tiêu thụ đường ở mức cao, đặc biệt là đường bổ sung (added sugars), có thể gây viêm toàn thân mạn tính, làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh lý mạn tính, bao gồm cả bệnh Alzheimer. Các nghiên cứu dịch tễ học đã ghi nhận mối liên quan giữa lượng đường tiêu thụ cao và tỷ lệ mắc bệnh Alzheimer:

• Nghiên cứu năm 2022 chỉ ra rằng phụ nữ tiêu thụ ≥10 gam đường/ngày có nguy cơ mắc Alzheimer cao hơn đáng kể, đặc biệt là lactose trong sữa và sản phẩm từ sữa có liên quan mật thiết đến bệnh lý này.

• Lượng đường huyết tăng cao, đặc biệt ở bệnh nhân đái tháo đường, có thể thúc đẩy sự tích tụ của các mảng amyloid β trong não – một trong những đặc điểm bệnh lý điển hình của Alzheimer.

• Nghiên cứu trên 4.932 người trưởng thành cho thấy đường huyết cao từ tuổi 35 có thể liên quan đến nguy cơ suy giảm nhận thức và sa sút trí tuệ sau này, bất kể chỉ số khối cơ thể (BMI) hay mức insulin.

2.2. Đồ uống có đường và nguy cơ Alzheimer

Các loại đồ uống có đường (soda, nước ép trái cây đóng chai) cũng được chứng minh có liên quan đến sự gia tăng nguy cơ mất trí và Alzheimer. Một nghiên cứu năm 2017 xác nhận mối liên hệ giữa tiêu thụ đồ uống có đường và tỷ lệ mắc Alzheimer tăng cao, ngay cả khi các yếu tố nguy cơ khác đã được kiểm soát.

3. Đường và diễn tiến của bệnh Alzheimer

Ở những người đã được chẩn đoán Alzheimer, lượng đường cao trong chế độ ăn uống có thể làm trầm trọng thêm triệu chứng, đặc biệt là ở bệnh nhân đái tháo đường hoặc có rối loạn dung nạp glucose.

Các biểu hiện lâm sàng có thể bao gồm:

• Suy giảm trí nhớ ngắn hạn

• Khó khăn trong việc giải quyết vấn đề

• Rối loạn tâm trạng, thay đổi tính cách

• Giảm khả năng tự chăm sóc cá nhân

• Xu hướng tách biệt xã hội

Ở giai đoạn muộn, bệnh nhân Alzheimer có thể giảm cảm giác ngon miệng, dẫn đến nguy cơ suy dinh dưỡng. Trong những trường hợp này, bổ sung lượng nhỏ đường hoặc muối vào khẩu phần ăn có thể giúp cải thiện hương vị món ăn và tăng cường lượng calo hấp thu – tuy nhiên, cần có chỉ định và theo dõi của bác sĩ điều trị.

4. Chiến lược giảm lượng đường trong khẩu phần ăn của bệnh nhân Alzheimer

Các biện pháp dinh dưỡng khuyến cáo

• Hạn chế đồ uống có đường: là ưu tiên hàng đầu trong phòng ngừa và quản lý bệnh Alzheimer.

• Giảm sử dụng đường bổ sung: như đường trắng, siro, mật ong, mật mía.

• Sử dụng gia vị tự nhiên: thay thế đường bằng quế, vani, hoặc chiết xuất trái cây không đường.

• So sánh nhãn dinh dưỡng: lựa chọn các sản phẩm có hàm lượng đường thấp hơn.

• Thay thế khi nấu ăn: dùng táo nghiền không đường thay cho đường trong các công thức nấu ăn.

• Tránh trái cây đóng hộp trong siro: ưu tiên trái cây tươi, đông lạnh không đường hoặc trái cây sấy khô nguyên chất.

5. Một số câu hỏi thường gặp

5.1. Người mắc Alzheimer có được ăn đường không?

Có thể, nhưng cần kiểm soát lượng đường ở mức hợp lý. Việc tiêu thụ đường quá mức có thể làm tăng nguy cơ biến chứng mạch máu, đái tháo đường và tiến triển của bệnh. Tuy nhiên, ở giai đoạn nặng, việc sử dụng một lượng nhỏ đường có thể hỗ trợ cải thiện khẩu vị và tăng cường hấp thu năng lượng.

5.2. Vì sao người bệnh Alzheimer hay thèm ngọt?

• Giảm vị giác và khứu giác, khiến bệnh nhân không cảm nhận được độ ngon của thức ăn thông thường.

• Tăng nhu cầu cảm giác dễ chịu do lo âu hoặc trầm cảm.

• Một số thuốc điều trị cũng có thể làm thay đổi cảm giác thèm ăn, đặc biệt là làm tăng cảm giác thèm đồ ngọt.

5.3. Có chế độ ăn nào giúp giảm nguy cơ Alzheimer không?

Hiện nay, chế độ ăn Địa Trung Hải (Mediterranean diet) và chế độ ăn MIND (Mediterranean-DASH Diet Intervention for Neurodegenerative Delay) là hai mô hình được chứng minh có lợi trong giảm nguy cơ sa sút trí tuệ và Alzheimer. Các chế độ này tập trung vào:

• Thực phẩm tươi, ít chế biến

• Nhiều rau, quả, ngũ cốc nguyên hạt, dầu olive

• Giảm thịt đỏ, thực phẩm chế biến sẵn và đường bổ sung

Tuy nhiên, chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy thực phẩm chức năng hoặc một loại thực phẩm đơn lẻ có thể ngăn ngừa hoặc làm chậm tiến triển bệnh Alzheimer.