Mối liên quan giữa thiếu máu do thiếu sắt và lo âu: Tác động hai chiều và vai trò của điều trị

1. Thiếu máu do thiếu sắt: Tổng quan

Thiếu máu do thiếu sắt (Iron Deficiency Anemia – IDA) là tình trạng phổ biến, xảy ra khi cơ thể không có đủ sắt để tổng hợp hemoglobin – một thành phần thiết yếu trong tế bào hồng cầu đảm nhiệm vai trò vận chuyển oxy. Theo Mayo Clinic, nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Mất máu (ví dụ: rong kinh, xuất huyết tiêu hóa).

• Rối loạn hấp thu sắt (như bệnh celiac, viêm ruột mạn).

• Chế độ ăn thiếu sắt.

• Nhu cầu tăng cao (phụ nữ mang thai, vận động viên sức bền).

Thiếu sắt mức độ nhẹ có thể không gây triệu chứng rõ ràng, nhưng khi nặng hơn, có thể biểu hiện bằng mệt mỏi, khó thở, da nhợt nhạt, chóng mặt, tay chân lạnh, nhức đầu và giảm hiệu suất thể chất – tinh thần.

2. Mối liên hệ giữa thiếu sắt và rối loạn lo âu

2.1. Thiếu sắt có thể góp phần gây lo âu

Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy thiếu sắt có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần. Một phân tích đăng trên BMC Psychiatry (5/2020) cho thấy mối liên quan giữa thiếu máu do thiếu sắt và tăng nguy cơ mắc các rối loạn tâm thần, bao gồm lo âu.

Cơ chế được đề xuất bao gồm:

• Giảm vận chuyển oxy đến não → ảnh hưởng đến chức năng nhận thức và tâm trạng.

• Rối loạn tổng hợp và chuyển hóa các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin, được điều hòa bởi sắt – theo Journal of Nutritional Biochemistry (11/2015).

2.2. Lo âu có thể góp phần làm giảm hấp thu sắt

Tình trạng lo âu kéo dài cũng có thể ảnh hưởng đến hành vi ăn uống, làm giảm lượng sắt đưa vào hoặc tăng các yếu tố cản trở hấp thu, như caffein hoặc chế độ ăn nghèo vi chất.

3. Tác động của thuốc chống lo âu và chống trầm cảm đến nồng độ sắt

Một phân tích đăng trên Preventive Medicine (6/2020) gợi ý rằng một số thuốc chống trầm cảm, cụ thể là nhóm SSRI (selective serotonin reuptake inhibitors) và SNRI (serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors), có thể liên quan đến giảm hemoglobin ở người sử dụng. Các thuốc này bao gồm:

• SSRI: Fluoxetine (Prozac), Sertraline (Zoloft), Citalopram (Celexa), Escitalopram (Lexapro), Paroxetine (Paxil).

• SNRI: Desvenlafaxine (Pristiq), Venlafaxine.

Cần lưu ý:

• Mối liên hệ được quan sát trong nghiên cứu cắt ngang (cross-sectional), chưa chứng minh được quan hệ nhân quả.

• Khó xác định liệu giảm nồng độ sắt xảy ra sau khi dùng thuốc hay đã tồn tại trước khi điều trị.

• Một giả thiết là các thuốc này làm tăng nguy cơ xuất huyết bất thường (do ảnh hưởng đến tiểu cầu), từ đó góp phần gây thiếu máu.

4. Khuyến nghị lâm sàng

4.1. Đối với bệnh nhân đang sử dụng thuốc chống lo âu

• Không được tự ý ngừng thuốc chống trầm cảm/lo âu, đặc biệt là SSRI/SNRI, do nguy cơ hội chứng ngừng thuốc và tái phát triệu chứng lo âu/trầm cảm.

• Nếu nghi ngờ thuốc ảnh hưởng đến chuyển hóa sắt hoặc gây chảy máu, cần xét nghiệm huyết học định kỳ (CBC, ferritin, transferrin saturation...) và tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.

4.2. Về chế độ dinh dưỡng và bổ sung

• Đảm bảo khẩu phần giàu sắt:

  • Nguồn sắt heme: thịt đỏ, gan, hải sản.

  • Nguồn sắt non-heme: rau lá xanh đậm, đậu, hạt bí ngô, ngũ cốc tăng cường sắt.

• Kết hợp với vitamin C để tăng hấp thu.

• Hạn chế chất cản trở hấp thu sắt: trà, cà phê, canxi liều cao cùng bữa ăn giàu sắt.

• Bổ sung sắt đường uống nếu có chỉ định, ưu tiên sắt hữu cơ dễ hấp thu.

4.3. Khi nghi ngờ thiếu sắt kèm lo âu

• Nên xét nghiệm xác định chính xác tình trạng thiếu máu hoặc dự trữ sắt.

• Nếu xác định thiếu máu do thiếu sắt: điều trị bổ sung sắt có thể giúp cải thiện triệu chứng lo âu và cải thiện sức khỏe toàn diện.

• Điều trị lo âu: kết hợp liệu pháp tâm lý và/hoặc dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ tâm thần.

5. Kết luận

Thiếu máu do thiếu sắt và rối loạn lo âu có mối liên quan hai chiều. Mặc dù chưa có bằng chứng xác lập mối quan hệ nhân quả trực tiếp giữa việc sử dụng SSRI/SNRI và thiếu máu, việc đánh giá toàn diện tình trạng dinh dưỡng và sức khỏe tâm thần là cần thiết trong điều trị lâm sàng.

Khuyến cáo: Người bệnh cần được tư vấn bởi bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng hoặc tâm thần để có kế hoạch điều trị phù hợp, đảm bảo hiệu quả can thiệp tâm lý trong khi vẫn duy trì trạng thái sức khỏe thể chất tối ưu.