Ngộ độc thực phẩm ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng ngừa

Tổng quan

Ngộ độc thực phẩm là một dạng viêm dạ dày – ruột cấp tính, thường do tiêu thụ thực phẩm bị nhiễm vi sinh vật gây bệnh (vi khuẩn, virus, ký sinh trùng), độc tố hoặc hóa chất độc hại. Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở trẻ em do hệ miễn dịch và hàng rào bảo vệ dạ dày của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, dẫn đến khả năng đề kháng với tác nhân gây bệnh còn hạn chế.

Các loại thực phẩm có nguy cơ cao gây ngộ độc bao gồm: thịt đỏ, thịt gia cầm, hải sản, trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa như kem, đặc biệt khi chế biến hoặc bảo quản không hợp vệ sinh. Vi khuẩn có thể phát triển mạnh nếu thực phẩm không được nấu chín hoàn toàn, hâm nóng không đủ nhiệt, hoặc bảo quản ở điều kiện nhiệt độ không phù hợp.

Tác nhân gây bệnh

Ngộ độc thực phẩm có thể do nhiều loại vi sinh vật gây ra, trong đó vi khuẩn là nguyên nhân phổ biến nhất. Một số tác nhân thường gặp bao gồm:

• Salmonella spp.

• Campylobacter jejuni

• Escherichia coli (đặc biệt là E. coli O157:H7)

• Listeria monocytogenes

• Shigella spp.

• Staphylococcus aureus

• Bacillus cereus

• Clostridium perfringens, Clostridium botulinum

Ngoài ra, các loại virus như norovirus, rotavirus và ký sinh trùng như Giardia lamblia, Cryptosporidium cũng có thể gây bệnh.

Triệu chứng lâm sàng

Các triệu chứng ngộ độc thực phẩm ở trẻ em thường khởi phát trong vòng 30 phút đến 48 giờ sau khi tiêu thụ thực phẩm nhiễm bệnh, tùy theo loại tác nhân gây bệnh. Các biểu hiện lâm sàng thường gặp bao gồm:

• Buồn nôn và/hoặc nôn

• Đau bụng quặn

• Tiêu chảy (có thể có máu trong trường hợp nhiễm E. coli hoặc Shigella)

• Chướng bụng, đầy hơi

• Sốt nhẹ đến vừa

• Đau đầu, mệt mỏi

Phần lớn các trường hợp nhẹ sẽ tự giới hạn trong vòng 24–48 giờ. Tuy nhiên, ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, các triệu chứng có thể nghiêm trọng hơn và làm tăng nguy cơ mất nước cấp.

Hướng xử trí và điều trị

1. Bù dịch – điện giải

Mục tiêu chính trong điều trị ngộ độc thực phẩm là phòng ngừa và điều trị mất nước. Phụ huynh cần:

• Cho trẻ uống từng ngụm nhỏ dung dịch bù nước điện giải (Oresol) mỗi 15–20 phút.

• Pha dung dịch theo đúng hướng dẫn liều lượng in trên bao bì.

• Đối với trẻ đang bú mẹ, tiếp tục cho trẻ bú thường xuyên hơn và có thể bổ sung Oresol giữa các lần bú.

Không nên sử dụng nước ngọt có gas, nước trái cây đậm đặc hoặc đồ uống thể thao không chuyên biệt cho trẻ bị tiêu chảy vì có thể làm tăng mất nước do áp lực thẩm thấu cao.

2. Dinh dưỡng hợp lý

• Tránh cho trẻ nhịn ăn quá 24 giờ. Khi triệu chứng giảm, nên bắt đầu cho ăn lại bằng các thực phẩm dễ tiêu như cháo loãng, cơm mềm, khoai tây nghiền, bánh mì nướng.

• Tạm thời tránh các sản phẩm sữa trong 7–10 ngày sau ngộ độc, vì lactose trong sữa có thể làm nặng thêm tình trạng tiêu chảy thứ phát do tổn thương niêm mạc ruột.

3. Can thiệp y tế

Cần đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có một trong các dấu hiệu sau:

• Nôn ói nhiều, không thể giữ nước bằng đường uống

• Tiêu chảy kéo dài > 48 giờ hoặc có máu

• Trẻ có biểu hiện mất nước: môi khô, mắt trũng, da nhăn, ít đi tiểu

• Sốt cao liên tục

• Lơ mơ, khó đánh thức, li bì

Tại cơ sở y tế, trẻ có thể được truyền dịch tĩnh mạch hoặc sử dụng kháng sinh nếu nghi ngờ hoặc xác định nhiễm khuẩn nghiêm trọng.

Biện pháp phòng ngừa

Việc phòng ngừa đóng vai trò then chốt trong kiểm soát ngộ độc thực phẩm ở trẻ. Các nguyên tắc an toàn vệ sinh thực phẩm cần được tuân thủ nghiêm ngặt:

1. Trong chế biến thực phẩm tại nhà:

• Rửa tay sạch với xà phòng trước khi chế biến hoặc cho trẻ ăn

• Rửa kỹ trái cây và rau củ trước khi ăn sống

• Sử dụng thớt, dao riêng cho thực phẩm sống và chín

• Nấu chín hoàn toàn thịt, cá, trứng

• Hâm nóng thực phẩm đúng cách, đảm bảo nhiệt độ an toàn

• Bảo quản thực phẩm trong tủ lạnh ở nhiệt độ phù hợp (dưới 5°C), không để thức ăn đã nấu chín ở nhiệt độ phòng quá 2 giờ

• Kiểm tra hạn sử dụng trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm đóng gói nào

2. Khi ăn uống bên ngoài:

• Chọn nhà hàng/quán ăn đảm bảo vệ sinh

• Quan sát nhân viên có sử dụng găng tay, kẹp gắp, trang phục sạch không

• Đảm bảo thức ăn được bảo quản và phục vụ ở nhiệt độ phù hợp

• Hạn chế để thực phẩm mang về ở nhiệt độ phòng quá 2 giờ

Kết luận

Ngộ độc thực phẩm ở trẻ em là tình trạng phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa được thông qua thực hành vệ sinh thực phẩm đúng cách và kiểm soát chất lượng thực phẩm. Đối với các trường hợp nhẹ, phụ huynh có thể theo dõi và chăm sóc tại nhà với chế độ bù nước và ăn uống hợp lý. Tuy nhiên, cần thận trọng với những dấu hiệu mất nước hoặc nhiễm trùng nặng, và đưa trẻ đến cơ sở y tế sớm để được điều trị kịp thời.