Nhiễm Adenovirus ở trẻ em: Đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

Adenovirus là một nhóm virus phổ biến có khả năng gây ra nhiều loại bệnh nhiễm trùng cấp tính ở trẻ em. Những năm gần đây, adenovirus được ghi nhận là tác nhân nghi ngờ trong một số trường hợp viêm gan cấp tính không rõ nguyên nhân, đặc biệt ở nhóm tuổi nhỏ. Nhận diện sớm các biểu hiện lâm sàng và triển khai biện pháp phòng ngừa là chìa khóa trong kiểm soát bệnh lây lan và bảo vệ sức khỏe trẻ em.

1. Khái niệm và dịch tễ học

Adenovirus là virus không vỏ bọc, có DNA sợi kép, thuộc họ Adenoviridae. Virus này có khả năng tồn tại lâu trong môi trường và gây bệnh quanh năm, không theo mùa. Tính đến nay, có hơn 50 type huyết thanh adenovirus được xác định, trong đó nhiều type gây bệnh đường hô hấp, tiêu hóa, tiết niệu và mắt.

Nhiễm adenovirus có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi. Hầu hết trẻ em đã từng nhiễm ít nhất một lần trước 10 tuổi. Trẻ có thể bị nhiễm nhiều lần do có nhiều type virus khác nhau.

2. Bệnh lý liên quan đến adenovirus ở trẻ em

Adenovirus có thể gây ra nhiều bệnh cảnh lâm sàng đa dạng, bao gồm:

• Viêm đường hô hấp trên: cảm lạnh, viêm họng, viêm amidan

• Viêm kết mạc (đau mắt đỏ)

• Viêm thanh – khí – phế quản, viêm tiểu phế quản

• Viêm phổi

• Viêm dạ dày – ruột cấp

• Nhiễm trùng đường tiết niệu

• Viêm não, viêm màng não (hiếm gặp)

Đa phần các trường hợp nhiễm adenovirus có diễn tiến nhẹ và tự giới hạn, tuy nhiên ở trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh hoặc trẻ có hệ miễn dịch suy yếu, bệnh có thể diễn tiến nặng, cần nhập viện điều trị.

3. Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng nhiễm adenovirus phụ thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng và type virus, thường xuất hiện từ 2 ngày đến 2 tuần sau khi phơi nhiễm. Các biểu hiện thường gặp:

• Đường hô hấp: sốt, ho khan, nghẹt mũi, chảy mũi, đau họng, ho thành cơn

• Mắt: viêm kết mạc, đỏ mắt, cộm xốn, đau mắt

• Tiêu hóa: tiêu chảy, nôn ói, đau bụng

• Tiết niệu: tiểu rắt, tiểu buốt, tiểu máu vi thể

• Toàn thân: sốt kéo dài, đau đầu, mệt mỏi

4. Cơ chế lây truyền

Adenovirus rất dễ lây lan, đặc biệt trong môi trường tập thể như nhà trẻ, trường học, bệnh viện. Các đường lây truyền bao gồm:

• Hô hấp: giọt bắn khi ho, hắt hơi

• Tiêu hóa – phân – miệng: qua nước bị ô nhiễm, vệ sinh tay kém, tã bẩn

• Tiếp xúc gián tiếp: qua đồ vật, đồ chơi, khăn mặt chứa virus

• Nguồn nước ô nhiễm: các hồ bơi không được khử trùng đúng cách

Virus có thể tồn tại nhiều giờ trên bề mặt, do đó dễ gây lan truyền nếu không kiểm soát tốt vệ sinh môi trường và cá nhân.

5. Chẩn đoán

Trong đa số trường hợp nhiễm adenovirus nhẹ, chẩn đoán dựa vào lâm sàng và không cần xét nghiệm. Tuy nhiên, trong trường hợp nghi ngờ biến chứng nặng hoặc trong đợt bùng phát dịch, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm:

• RT-PCR hoặc test kháng nguyên từ mẫu dịch hô hấp, kết mạc, phân, máu hoặc nước tiểu.

• Cấy virus (ít dùng trong thực hành thường quy)

• Chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý khác như: cúm, COVID-19, RSV, nhiễm khuẩn huyết...

6. Điều trị

6.1. Điều trị hỗ trợ (đa số trường hợp)

• Nghỉ ngơi hợp lý, đảm bảo dinh dưỡng

• Bù nước và điện giải (đặc biệt nếu có tiêu chảy, nôn)

• Hạ sốt bằng paracetamol liều theo cân nặng

• Vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý

• Sử dụng máy tạo độ ẩm không khí nếu cần

6.2. Điều trị đặc hiệu

Hiện không có thuốc kháng virus đặc hiệu trong điều trị thường quy. Tuy nhiên, trong trường hợp nhiễm adenovirus nặng, nhất là ở trẻ suy giảm miễn dịch, bác sĩ có thể xem xét dùng thuốc kháng virus như cidofovir theo chỉ định chuyên khoa nhiễm.

7. Tiên lượng và thời gian phục hồi

• Thời gian nhiễm trung bình kéo dài 5–14 ngày.

• Một số triệu chứng có thể tồn tại lâu hơn như ho kéo dài sau viêm phổi.

• Tiên lượng tốt ở trẻ khỏe mạnh; tiên lượng xấu hơn ở nhóm trẻ có bệnh nền hoặc miễn dịch kém.

8. Phòng ngừa

Hiện chưa có vắc-xin phòng adenovirus cho trẻ nhỏ (trừ một số chủng đặc hiệu trong quân đội Hoa Kỳ). Phòng bệnh chủ yếu dựa vào các biện pháp vệ sinh:

• Rửa tay thường xuyên với xà phòng và nước sạch

• Vệ sinh đồ chơi, vật dụng cá nhân, bề mặt tiếp xúc

• Không dùng chung khăn mặt, khăn tắm

• Hướng dẫn trẻ che miệng khi ho/hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay

• Cách ly trẻ nhiễm bệnh khỏi cộng đồng cho đến khi hết triệu chứng

9. Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Phụ huynh nên đưa trẻ đến cơ sở y tế nếu có các dấu hiệu sau:

• Sốt cao hoặc sốt kéo dài > 3 ngày

• Khó thở, thở nhanh, co lõm lồng ngực

• Nôn ói, tiêu chảy nhiều, dấu hiệu mất nước: khô môi, mắt trũng, tiểu ít

• Đau mắt, đỏ mắt kèm thay đổi thị lực

• Trẻ sơ sinh < 3 tháng hoặc có bệnh nền miễn dịch

• Trẻ có biểu hiện li bì, bú kém, không tỉnh táo

10. Kết luận

Adenovirus là tác nhân gây bệnh hô hấp và tiêu hóa phổ biến ở trẻ em. Phần lớn trường hợp diễn tiến lành tính và có thể điều trị tại nhà bằng các biện pháp hỗ trợ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, adenovirus có thể gây biến chứng nặng cần theo dõi và can thiệp y tế. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng và tuân thủ các biện pháp vệ sinh cá nhân là yếu tố quan trọng trong phòng chống sự lây lan của virus này.