Tác động và nguyên tắc sử dụng kháng sinh ở trẻ em

1. Mở đầu

Kháng sinh đóng vai trò thiết yếu trong điều trị các bệnh nhiễm khuẩn. Tuy nhiên, việc sử dụng kháng sinh ở trẻ em cần được cân nhắc kỹ lưỡng do đặc điểm sinh lý chưa hoàn thiện, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Việc lạm dụng hoặc sử dụng không hợp lý có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe ngắn hạn và dài hạn, trong đó bao gồm tình trạng kháng kháng sinh – một vấn đề y tế toàn cầu hiện nay.

2. Tác dụng phụ thường gặp của kháng sinh ở trẻ em

Mặc dù hiệu quả trong điều trị nhiễm khuẩn, kháng sinh có thể gây ra nhiều tác dụng không mong muốn ở trẻ, đặc biệt do sự non yếu của hệ tiêu hóa, miễn dịch và chức năng thải trừ thuốc.

• Rối loạn tiêu hóa: Kháng sinh có thể tiêu diệt hệ vi sinh vật có lợi trong đường ruột, gây tiêu chảy, buồn nôn, đầy hơi, ảnh hưởng đến quá trình hấp thu dinh dưỡng và phát triển của trẻ.
• Phản ứng dị ứng: Trẻ em có thể gặp các phản ứng dị ứng như phát ban, mề đay, ngứa, phù mạch, và trong trường hợp nặng có thể xảy ra sốc phản vệ, đe dọa tính mạng.
• Tăng nguy cơ mắc bệnh mạn tính: Nhiều nghiên cứu cho thấy việc lạm dụng kháng sinh ở trẻ nhỏ có thể làm tăng nguy cơ mắc hen phế quản, viêm mũi dị ứng, eczema, rối loạn miễn dịch đường ruột và béo phì.
• Ảnh hưởng đến phát triển xương, răng: Một số kháng sinh như tetracycline gây biến màu men răng vĩnh viễn và ảnh hưởng đến sự phát triển xương nếu dùng cho trẻ dưới 8 tuổi.
• Độc tính gan, thận: Các nhóm kháng sinh như aminoglycoside có thể gây độc thận và độc thính giác, đặc biệt ở trẻ sơ sinh nếu không được theo dõi nồng độ thuốc và chức năng cơ quan.
• Suy giảm miễn dịch: Sử dụng kháng sinh không hợp lý có thể ức chế cơ chế miễn dịch tự nhiên của cơ thể, làm trẻ dễ mắc nhiễm trùng tái phát do hệ miễn dịch không có cơ hội hoàn thiện.

3. Những sai lầm thường gặp khi sử dụng kháng sinh cho trẻ

Một số sai sót phổ biến của cha mẹ trong quá trình sử dụng kháng sinh cho trẻ bao gồm:

• Tự ý mua và sử dụng kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ, dễ dẫn đến sử dụng sai thuốc, sai liều hoặc sai chỉ định.
• Sử dụng kháng sinh trong bệnh lý do virus như cảm lạnh, cảm cúm, viêm đường hô hấp trên – những tình trạng không cần điều trị bằng kháng sinh.
• Không tuân thủ đủ liệu trình điều trị: Ngừng thuốc sớm khi thấy triệu chứng cải thiện dễ dẫn đến tình trạng nhiễm khuẩn tái phát hoặc kháng thuốc.
• Cho trẻ dùng chung kháng sinh với người khác: Dùng kháng sinh không đúng chỉ định, không phù hợp với loại vi khuẩn gây bệnh của từng bệnh nhân.

4. Nguyên tắc sử dụng kháng sinh an toàn ở trẻ em

Để tối ưu hóa hiệu quả điều trị và hạn chế nguy cơ, việc sử dụng kháng sinh cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

• Chỉ dùng kháng sinh khi có chỉ định y khoa: Chẩn đoán xác định nguyên nhân do vi khuẩn là cơ sở để quyết định sử dụng kháng sinh.
• Tuân thủ đúng liều lượng, thời gian điều trị: Điều này giúp đảm bảo tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn, tránh nguy cơ kháng thuốc.
• Theo dõi sát trong quá trình sử dụng: Phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường, tác dụng phụ để xử trí kịp thời.
• Ưu tiên kháng sinh đường uống khi có thể, để giảm thiểu nguy cơ phản ứng toàn thân và dễ dàng theo dõi.
• Cẩn trọng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Lựa chọn thuốc theo độ an toàn đã được nghiên cứu, tính toán liều dựa trên cân nặng và theo dõi chức năng gan thận định kỳ nếu điều trị kéo dài.
• Tăng cường miễn dịch tự nhiên: Đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ, thực hiện tiêm chủng đúng lịch, giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống.

5. Kết luận và khuyến nghị

Kháng sinh là công cụ quan trọng trong điều trị nhiễm khuẩn ở trẻ em, nhưng cần được sử dụng một cách thận trọng, hợp lý và có kiểm soát. Cha mẹ cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của nhân viên y tế, không tự ý điều chỉnh thuốc, và chủ động theo dõi sức khỏe của trẻ trong suốt quá trình điều trị. Việc lạm dụng kháng sinh không chỉ gây hại cho chính trẻ mà còn góp phần làm gia tăng tình trạng kháng thuốc trong cộng đồng.