Teo cơ do tuổi già: Nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và chiến lược can thiệp

1. Khái niệm

Teo cơ do lão hóa (sarcopenia) là tình trạng giảm khối lượng cơ, sức mạnh và chức năng cơ liên quan đến tuổi tác. Tình trạng này làm suy giảm khả năng vận động, tăng nguy cơ té ngã, gãy xương, tàn tật và tử vong ở người cao tuổi. Teo cơ không phải là một biểu hiện tất yếu của quá trình lão hóa, nhưng phổ biến và có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống.

2. Nguyên nhân

Sự mất cơ ở người cao tuổi là kết quả của nhiều cơ chế phức tạp, bao gồm:

• Giảm số lượng tế bào thần kinh vận động: Làm giảm tín hiệu từ hệ thần kinh trung ương đến cơ vân, dẫn đến suy giảm chức năng co cơ.

• Thay đổi nội tiết: Giảm nồng độ hormone tăng trưởng (GH), testosterone và yếu tố tăng trưởng giống insulin-1 (IGF-1), góp phần làm giảm tổng hợp protein cơ.

• Rối loạn chuyển hóa protein: Giảm khả năng đồng hóa protein từ khẩu phần ăn, làm chậm quá trình phục hồi và tăng trưởng cơ.

• Tình trạng viêm mạn tính mức độ thấp (inflammaging): Gắn liền với các bệnh lý mãn tính và quá trình lão hóa, góp phần phá vỡ cơ.

3. Yếu tố nguy cơ

3.1. Tuổi cao

Sự suy giảm khối lượng và sức mạnh cơ có thể bắt đầu từ độ tuổi trung niên, nhưng trở nên đáng kể sau 60 tuổi. Người lớn tuổi thường có lối sống ít vận động, dinh dưỡng không đầy đủ và mắc các bệnh mạn tính làm gia tăng nguy cơ teo cơ.

3.2. Lối sống ít vận động

Bất hoạt kéo dài làm giảm kích thích cơ học lên hệ cơ xương, dẫn đến mất cơ và suy giảm chức năng vận động, ngay cả khi có tập thể dục không thường xuyên vào thời điểm khác trong ngày.

3.3. Chế độ ăn thiếu dinh dưỡng

• Thiếu protein: Là yếu tố then chốt. Người lớn tuổi cần nhiều protein hơn để duy trì khối cơ so với người trẻ.

• Ăn uống không cân đối: Ít trái cây, rau củ và tiêu thụ nhiều thực phẩm chế biến sẵn giàu đường, muối và chất béo bão hòa đều góp phần tăng nguy cơ mất cơ.

3.4. Béo phì

Khi béo phì đi kèm teo cơ được gọi là sarcopenic obesity. Mỡ thừa làm tăng tình trạng viêm, kháng insulin và giảm vận động, tạo vòng xoắn bệnh lý mất cơ và tăng mỡ.

3.5. Bệnh lý mạn tính

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), suy thận, tiểu đường, ung thư, HIV/AIDS đều là các yếu tố góp phần làm giảm tổng hợp protein và tăng dị hóa cơ.

4. Triệu chứng lâm sàng

• Yếu cơ, giảm sức bền khi hoạt động thể lực

• Khó thực hiện các sinh hoạt hàng ngày như đứng dậy, mang vật nặng

• Mất thăng bằng, đi đứng chậm

• Dễ té ngã, có thể dẫn đến gãy xương

• Teo cơ rõ rệt ở các nhóm cơ chi

5. Biến chứng

Teo cơ không chỉ ảnh hưởng đến khả năng vận động mà còn làm tăng tỷ lệ nhập viện, tàn tật và tử vong ở người cao tuổi. Tình trạng này có thể tiến triển nếu không được can thiệp kịp thời, đặc biệt sau các sự kiện cấp tính như té ngã hoặc phẫu thuật.

6. Hướng tiếp cận điều trị và quản lý

6.1. Can thiệp không dùng thuốc

• Tập luyện thể chất:

  • Bài tập chịu trọng lượng (như đi bộ, leo cầu thang)

  • Bài tập sức mạnh (dùng tạ, dây kháng lực)

  • Tần suất tối thiểu: ≥2–3 buổi/tuần, kéo dài ≥12 tuần

• Chế độ ăn giàu protein:

  • Khuyến cáo cung cấp 1.0–1.2 g protein/kg trọng lượng/ngày

  • Nguồn protein: đạm động vật nạc, đậu, các loại hạt

  • Bổ sung vitamin D, canxi nếu thiếu hụt

6.2. Theo dõi và đánh giá

• Khám sức khỏe định kỳ, đánh giá khối lượng và sức mạnh cơ (ví dụ: test đứng lên ngồi xuống, đo lực bóp tay)

• Xét nghiệm đánh giá dinh dưỡng, nội tiết và viêm nếu cần

7. Dự phòng

• Duy trì hoạt động thể lực đều đặn từ tuổi trung niên

• Ăn uống cân đối, tăng cường thực phẩm giàu dinh dưỡng, giảm thực phẩm chế biến

• Tránh nằm lâu, bất động kéo dài, đặc biệt sau phẫu thuật hoặc bệnh cấp tính

• Kiểm soát bệnh lý mạn tính tốt

8. Kết luận

Teo cơ do tuổi già là một hội chứng lão khoa quan trọng, ảnh hưởng sâu rộng đến chức năng và chất lượng sống. Việc nhận biết sớm, điều chỉnh lối sống, dinh dưỡng hợp lý và tập luyện thích hợp là các biện pháp cốt lõi giúp làm chậm tiến trình mất cơ và phục hồi chức năng vận động ở người cao tuổi. Việc thăm khám định kỳ giúp phát hiện sớm nguy cơ và cá thể hóa điều trị nhằm duy trì sức khỏe tối ưu cho người lớn tuổi.