Thở khò khè ở trẻ sơ sinh: đặc điểm lâm sàng, nguyên nhân và hướng xử trí

Định nghĩa

Thở khò khè (wheezing) là âm thở bất thường có âm sắc cao, thường nghe rõ vào thì thở ra, xảy ra do luồng khí đi qua đường hô hấp bị hẹp hoặc tắc nghẽn một phần. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, thở khò khè là dấu hiệu phổ biến, gặp ở khoảng 30–50% trẻ trong năm đầu đời. Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp thở khò khè đều có cùng nguyên nhân và tiên lượng, do đó cần được đánh giá cẩn thận để phát hiện sớm các bệnh lý hô hấp tiềm ẩn.

Sinh lý bệnh

Thở khò khè phát sinh khi có sự cản trở luồng khí ở đường thở dưới, chủ yếu tại các tiểu phế quản. Cản trở có thể do:

• Co thắt cơ trơn phế quản

• Phù nề niêm mạc

• Tăng tiết chất nhầy

• Dị vật hoặc khối chèn ép

Ở trẻ sơ sinh, đường thở hẹp và mềm hơn người lớn nên dễ bị xẹp, tăng đề kháng đường thở và phát ra âm thở bất thường kể cả với các kích thích nhẹ.

Phân loại âm thở khò khè

1. Theo thì hô hấp

• Thở khò khè thì thở ra: phổ biến hơn, thường do co thắt phế quản mức độ nhẹ đến trung bình.

• Khò khè thì thở ra và hít vào: gợi ý tình trạng tắc nghẽn đường thở nặng hơn.

2. Theo tần số âm thanh

• Khò khè đơn âm (monophonic): thường liên quan đến tắc nghẽn cố định hoặc khu trú ở đường thở lớn (ví dụ: dị vật, khối u).

• Khò khè đa âm (polyphonic): đặc trưng cho co thắt lan tỏa ở các đường dẫn khí nhỏ, thường gặp trong hen phế quản hoặc viêm tiểu phế quản.

3. Theo đặc điểm lâm sàng

• Khò khè từng đợt: liên quan đến nhiễm siêu vi, tự giới hạn theo thời gian.

• Khò khè dai dẳng: kéo dài và có thể liên quan đến cơ địa dị ứng hoặc các bệnh mạn tính.

• Khò khè khởi phát muộn hoặc khò khè trung gian: gợi ý quá trình viêm dị ứng kéo dài.

Nguyên nhân thường gặp

1. Viêm tiểu phế quản

   • Thường gặp nhất ở trẻ dưới 2 tuổi.

   • Do virus RSV và các virus hô hấp khác.

   • Triệu chứng gồm sốt, ho, khò khè, khó thở, bú kém.

2. Hen phế quản

   • Là nguyên nhân phổ biến của thở khò khè tái diễn ở trẻ dưới 5 tuổi.

   • Liên quan đến cơ địa dị ứng, tiền sử gia đình hen, viêm da cơ địa.

3. Trào ngược dạ dày-thực quản (GERD)

   • Dịch vị dạ dày trào ngược gây kích thích đường hô hấp.

   • Có thể gây viêm mạn tính hoặc bội nhiễm, biểu hiện bằng khò khè tái phát.

4. Phản vệ cấp

   • Gây khò khè, khó thở cấp tính, kèm sưng môi, phát ban, tụt huyết áp.

   • Thường khởi phát sau ăn, uống thuốc hoặc bị côn trùng cắn.

5. Dị vật đường thở

   • Đặc biệt cần nghĩ đến nếu khởi phát đột ngột sau ăn hoặc chơi đồ vật nhỏ.

   • Trẻ có thể ho dữ dội, khó thở, tím tái, và có tiếng khò khè khu trú.

6. Viêm thanh quản, viêm thanh khí phế quản

   • Do siêu vi, thường gây khò khè ở thì hít vào kèm khàn giọng và ho ông ổng.

7. Các nguyên nhân ít gặp khác:

   • Suy tim sung huyết

   • Rối loạn chức năng dây thanh âm

   • Dị tật đường thở bẩm sinh hoặc khối u

Xử trí và điều trị

Điều trị đặc hiệu

Tùy theo nguyên nhân, việc điều trị có thể bao gồm:

• Kháng sinh nếu có bằng chứng nhiễm khuẩn.

• Thuốc giãn phế quản (salbutamol, ipratropium) trong trường hợp hen hoặc viêm tiểu phế quản có tắc nghẽn.

• Corticosteroid dạng hít hoặc toàn thân trong hen nặng hoặc viêm thanh quản.

• Adrenaline tiêm bắp nếu là phản vệ.

• Nội soi gắp dị vật nếu nghi ngờ dị vật đường thở.

Biện pháp hỗ trợ tại nhà (đối với khò khè nhẹ do virus)

• Tăng độ ẩm không khí: dùng máy tạo ẩm hoặc cho trẻ tắm hơi nước ấm.

• Bổ sung dịch: cho trẻ uống nước, nước trái cây (trên 6 tháng tuổi), hoặc sữa ấm.

• Dùng nước muối sinh lý nhỏ mũi: giúp làm loãng chất tiết, hỗ trợ thông khí.

• Chia nhỏ bữa ăn: giúp trẻ đỡ mệt khi bú hoặc ăn.

• Tránh tiếp xúc khói thuốc: môi trường không khói thuốc giúp giảm kích thích đường thở.

Khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở y tế?

• Trẻ có khó thở rõ: rút lõm ngực, thở nhanh, thở rít.

• Trẻ có biểu hiện tím môi, đầu chi, lừ đừ, bú kém, bỏ bú.

• Khò khè xuất hiện sau tiếp xúc dị nguyên, ăn/uống thuốc hoặc côn trùng cắn.

• Trẻ có tiền sử hen phế quản hoặc khò khè tái phát cần đánh giá chuyên khoa.

• Có dấu hiệu suy hô hấp cấp: ngừng thở, thở ngáp, ngất.

Kết luận

Thở khò khè ở trẻ sơ sinh là triệu chứng phổ biến và thường do nhiễm siêu vi đường hô hấp dưới. Tuy nhiên, cần đánh giá kỹ nguyên nhân, đặc điểm âm thở và biểu hiện đi kèm để xác định các tình trạng nghiêm trọng như hen phế quản, phản vệ hoặc dị vật đường thở. Việc theo dõi sát, điều trị hỗ trợ kịp thời và khám chuyên khoa khi cần thiết sẽ giúp cải thiện tiên lượng và đảm bảo an toàn cho trẻ.