Tiểu ra máu: Nguyên nhân, triệu chứng và định hướng chẩn đoán – điều trị

Tiểu máu (Hematuria) là tình trạng xuất hiện hồng cầu trong nước tiểu, có thể nhận biết bằng mắt thường (tiểu máu đại thể) hoặc phát hiện thông qua xét nghiệm nước tiểu (tiểu máu vi thể). Tình trạng này có thể là biểu hiện của nhiều bệnh lý ở hệ tiết niệu, thận hoặc các cơ quan liên quan như tuyến tiền liệt.

Triệu chứng lâm sàng đi kèm tiểu máu

Bệnh nhân có thể phát hiện nước tiểu có màu hồng, đỏ hoặc nâu. Mặc dù chỉ cần một lượng nhỏ hồng cầu cũng có thể làm đổi màu nước tiểu, trong một số trường hợp, có thể xuất hiện cục máu đông đi kèm.

Ngoài đổi màu nước tiểu, các triệu chứng khác có thể bao gồm:

• Đau hoặc cảm giác bỏng rát khi đi tiểu

• Tiểu gấp, tiểu nhiều lần

• Bí tiểu hoặc khó tiểu

• Sốt, ớn lạnh

• Buồn nôn, nôn

• Đau bụng hoặc đau vùng hông/lưng

• Giảm cân không rõ nguyên nhân

Lưu ý: Một số loại thực phẩm (củ dền, quả mọng, đại hoàng) hoặc thuốc và vitamin cũng có thể gây đổi màu nước tiểu. Trong mọi trường hợp nước tiểu đổi màu không rõ nguyên nhân, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để loại trừ nguyên nhân bệnh lý.

Nguyên nhân thường gặp gây tiểu máu

Tiểu máu xảy ra khi các tế bào hồng cầu rò rỉ từ cầu thận, ống thận, bàng quang, niệu đạo hoặc niệu quản vào nước tiểu. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:

Vị trí máu trong dòng tiểu có thể giúp định hướng nguyên nhân:

• Tiểu máu đầu dòng: tổn thương niệu đạo

• Tiểu máu toàn dòng: tổn thương thận hoặc niệu quản

• Tiểu máu cuối dòng: tổn thương bàng quang hoặc tuyến tiền liệt

Tiểu máu có cục máu đông

Sự xuất hiện của cục máu đông nhỏ hoặc dạng sợi trong nước tiểu có thể chỉ ra:

• Nhiễm trùng tiết niệu có tổn thương niêm mạc

• Sỏi gây tổn thương và xuất huyết

• Tổn thương do khối u niệu đạo, tuyến tiền liệt

• Chảy máu niệu quản nếu có đau quặn thận kèm theo

Cục máu đông lớn có thể gây tắc nghẽn dòng tiểu, cần được can thiệp sớm.

Tiểu máu do mất nước và vận động quá sức

Mất nước không trực tiếp gây tiểu máu, nhưng có thể tạo điều kiện hình thành sỏi niệu – nguyên nhân thứ phát dẫn đến tiểu máu. Tập thể dục gắng sức gây chấn thương cơ học ở bàng quang hoặc tổn thương hồng cầu, cũng là yếu tố nguy cơ.

Tiểu máu ở trẻ em

Ở trẻ nhỏ, tiểu máu có thể do:

• Nhiễm trùng tiết niệu

• Bệnh thận di truyền hoặc viêm cầu thận

• Tác dụng phụ thuốc hoặc thực phẩm gây đổi màu nước tiểu

Khoảng 3–4% trẻ em có thể có tiểu máu vi thể, đòi hỏi theo dõi sát và làm xét nghiệm định kỳ. Trẻ cần được đưa đến cơ sở y tế khi nước tiểu đổi màu không rõ nguyên nhân.

Chẩn đoán tiểu máu

Để xác định nguyên nhân, bác sĩ cần khai thác bệnh sử, tiền sử gia đình, yếu tố nguy cơ (thuốc, hút thuốc lá, vận động gắng sức) và triệu chứng đi kèm. Một số xét nghiệm có thể bao gồm:

1. Xét nghiệm nước tiểu:

   • Tổng phân tích nước tiểu

   • Xét nghiệm cặn Addis

   • Cấy nước tiểu (nếu nghi ngờ nhiễm trùng)

2. Xét nghiệm máu:

   • Công thức máu

   • Creatinine, BUN

   • Xét nghiệm chức năng đông máu

   • ANA nếu nghi lupus

3. Chẩn đoán hình ảnh:

   • Siêu âm hệ tiết niệu

   • Chụp CT bụng – chậu không cản quang (CT-KUB)

   • MRI nếu cần đánh giá mô mềm chi tiết

4. Nội soi bàng quang: đánh giá trực tiếp tổn thương niêm mạc bàng quang và niệu đạo.

5. Sinh thiết thận: nếu nghi ngờ bệnh lý cầu thận mạn hoặc tự miễn.

Điều trị tiểu máu

Phác đồ điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân:

• Nhiễm trùng: Kháng sinh theo kháng sinh đồ

• Sỏi tiết niệu: Theo dõi, tán sỏi ngoài cơ thể, nội soi niệu quản, hoặc phẫu thuật

• Phì đại tuyến tiền liệt: Thuốc ức chế alpha hoặc ức chế 5-alpha reductase

• Ung thư: Phẫu thuật, hóa trị, xạ trị theo giai đoạn

• Rối loạn đông máu: Điều chỉnh thuốc chống đông hoặc truyền yếu tố đông máu nếu cần

Trường hợp cấp cứu: Cục máu đông gây tắc nghẽn niệu đạo, bí tiểu hoặc nhiễm trùng nặng có biến chứng cần nhập viện điều trị.

Kết luận

Tiểu máu là một dấu hiệu lâm sàng quan trọng và không nên xem nhẹ. Cần được đánh giá và xử trí kịp thời để loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng như ung thư hoặc bệnh thận tiến triển. Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng nguyên nhân giúp cải thiện tiên lượng và ngăn ngừa biến chứng lâu dài.