Tổng quan về bệnh sốt xuất huyết Dengue: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và dự phòng

Sốt xuất huyết Dengue là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra, với bốn chủng huyết thanh riêng biệt (DENV-1 đến DENV-4). Bệnh được lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes aegypti – một loài muỗi hoạt động mạnh vào ban ngày, đặc biệt vào sáng sớm và chiều tối. Đây là bệnh lý có thể tiến triển từ thể nhẹ đến thể nặng, tiềm ẩn nhiều biến chứng đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Đặc điểm dịch tễ học và cơ chế lây truyền

• Virus Dengue thuộc họ Flaviviridae. Sau khi nhiễm một trong bốn chủng virus, cơ thể người bệnh sẽ có miễn dịch lâu dài đối với chủng đó, tuy nhiên vẫn có nguy cơ mắc các chủng còn lại trong tương lai.

• Virus Dengue được truyền qua vết đốt của muỗi cái Aedes aegypti nhiễm virus.

• Không có lây truyền trực tiếp từ người sang người, ngoại trừ một số trường hợp truyền từ mẹ sang con trong thai kỳ hoặc qua truyền máu từ người hiến bị nhiễm virus.

Triệu chứng lâm sàng

Thời gian ủ bệnh trung bình kéo dài từ 4 đến 10 ngày sau khi bị muỗi đốt. Các biểu hiện lâm sàng có thể từ nhẹ đến nặng:

1. Sốt xuất huyết thể điển hình (không biến chứng)

• Sốt cao đột ngột, có thể lên tới 39–41°C.

• Đau đầu dữ dội, đặc biệt là vùng trán sau hốc mắt.

• Đau cơ, đau khớp toàn thân (triệu chứng “gãy xương”).

• Phát ban xuất hiện sau 2–5 ngày sốt.

• Buồn nôn, mệt mỏi, chán ăn.

• Sưng hạch lympho.

2. Sốt xuất huyết Dengue nặng (Dengue severe)

Biến chứng nặng thường xảy ra sau khi người bệnh hết sốt, đặc trưng bởi:

• Đau bụng nhiều hoặc liên tục.

• Nôn mửa kéo dài hoặc nôn ra máu.

• Chảy máu niêm mạc (chảy máu mũi, nướu).

• Xuất huyết tiêu hóa (phân đen).

• Gan to, đau hạ sườn phải.

• Mệt mỏi, vật vã, kích thích hoặc li bì.

Một số trường hợp có thể tiến triển thành:

• Sốc sốt xuất huyết (Dengue Shock Syndrome - DSS): mạch nhanh, huyết áp tụt, da lạnh ẩm, chi lạnh, rối loạn tri giác.

• Hội chứng suy tạng: suy gan cấp, viêm cơ tim, tổn thương thần kinh trung ương.

Chẩn đoán

Chẩn đoán sốt xuất huyết chủ yếu dựa trên lâm sàng kết hợp với cận lâm sàng:

Xét nghiệm huyết thanh học

• Phát hiện kháng thể IgM và IgG chống lại virus Dengue.

• IgM thường dương tính sau 4–5 ngày kể từ khi khởi phát triệu chứng.

Xét nghiệm virus học

• Xét nghiệm kháng nguyên NS1: phát hiện sớm từ ngày đầu tiên của bệnh.

• RT-PCR: khuếch đại RNA virus, dùng trong nghiên cứu và xác định chủng virus.

Các xét nghiệm hỗ trợ

• Công thức máu: thường ghi nhận giảm tiểu cầu, tăng hematocrit trong giai đoạn nặng.

• Men gan tăng nhẹ đến trung bình.

• Siêu âm: phát hiện tràn dịch màng bụng, màng phổi, dịch túi cùng Douglas – gợi ý thoát huyết tương.

Điều trị

Hiện chưa có thuốc đặc hiệu điều trị virus Dengue. Điều trị chủ yếu là hỗ trợ và theo dõi sát diễn tiến lâm sàng:

• Thuốc hạ sốt: Paracetamol được ưu tiên sử dụng. Cần tránh aspirin và ibuprofen do nguy cơ gây xuất huyết.

• Bù dịch sớm, đúng và đủ là biện pháp then chốt để phòng ngừa sốc và các biến chứng.

• Nghỉ ngơi tại giường, theo dõi các dấu hiệu cảnh báo.

• Chuyển tuyến và điều trị nội trú khi có dấu hiệu nặng.

Biến chứng

Một tỷ lệ nhỏ người bệnh có thể diễn tiến sang thể nặng với các biến chứng nghiêm trọng như:

• Sốc giảm thể tích do thoát huyết tương.

• Xuất huyết nặng, rối loạn đông máu.

• Tổn thương gan cấp, viêm não do Dengue.

• Hội chứng suy đa cơ quan.

• Tử vong nếu không can thiệp kịp thời.

Dự phòng

Hiện nay, vaccine Dengue (Dengvaxia®) chỉ được khuyến cáo sử dụng trong một số nhóm dân cư có tiền sử nhiễm Dengue trước đó. Do đó, biện pháp phòng bệnh chủ yếu vẫn là kiểm soát muỗi và tránh bị muỗi đốt, bao gồm:

• Mặc quần áo dài tay, sáng màu.

• Sử dụng kem chống muỗi chứa DEET, IR3535 hoặc Picaridin.

• Ngủ màn kể cả ban ngày.

• Dọn dẹp, lật úp các vật chứa nước, diệt lăng quăng/bọ gậy.

• Duy trì vệ sinh môi trường, không để nước ứ đọng.

Kết luận:

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm có khả năng diễn tiến nặng nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời. Cần nâng cao nhận thức cộng đồng về dấu hiệu cảnh báo sớm, đồng thời thực hiện các biện pháp phòng ngừa tích cực để hạn chế tối đa nguy cơ bùng phát dịch. Khi có biểu hiện nghi ngờ sốt xuất huyết, người bệnh cần được tiếp cận y tế để được chẩn đoán và xử trí kịp thời.