Viêm amidan ở trẻ em: Chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa

1. Khái niệm và triệu chứng lâm sàng

Viêm amidan là tình trạng viêm nhiễm cấp tính hoặc mạn tính của tổ chức lympho tại vùng hầu họng, thường do virus hoặc vi khuẩn gây ra. Ở trẻ em, viêm amidan là một trong những nguyên nhân phổ biến gây đau họng và khó nuốt.

1.1. Triệu chứng thường gặp

Trẻ mắc viêm amidan thường biểu hiện với các triệu chứng sau:

• Đau họng, đặc biệt khi nuốt

• Khó nuốt

• Sốt ≥ 38°C

• Ho

• Đau đầu

• Mệt mỏi, uể oải

• Đau tai (do phản xạ đau)

• Suy nhược toàn thân

1.2. Triệu chứng nặng hoặc tiến triển

Ở một số trường hợp, triệu chứng có thể nặng hơn và bao gồm:

• Hạch cổ sưng, đau (có thể sờ thấy như khối u ở một bên cổ)

• Amidan sưng to, đỏ, có các chấm hoặc mảng trắng nghi ngờ mủ

• Hơi thở có mùi hôi

• Giọng nói thay đổi (giọng "mũi kín" hoặc khó phát âm)

2. Thời gian diễn tiến bệnh

Viêm amidan do virus thường diễn tiến cấp tính và tự giới hạn trong vòng 3 – 4 ngày. Tuy nhiên, bệnh có thể kéo dài nếu có nhiễm trùng thứ phát hoặc điều trị không phù hợp.

3. Tính chất lây nhiễm và biện pháp phòng ngừa

Mặc dù bản thân viêm amidan không phải là bệnh lây truyền, nguyên nhân gây bệnh – chủ yếu là virus hoặc vi khuẩn – có khả năng lây lan qua giọt bắn. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Giữ trẻ ở nhà nếu có sốt hoặc mệt mỏi nhiều

• Hướng dẫn trẻ sử dụng khăn giấy khi ho/hắt hơi, bỏ khăn sau khi sử dụng

• Rửa tay thường xuyên, đặc biệt sau khi ho/hắt hơi

4. Chăm sóc và điều trị triệu chứng tại nhà

Phần lớn các trường hợp viêm amidan nhẹ có thể điều trị hỗ trợ tại nhà, bao gồm:

• Nghỉ ngơi đầy đủ

• Uống nhiều nước, đặc biệt là nước mát để làm dịu cổ họng

• Dùng thuốc hạ sốt giảm đau như paracetamol hoặc ibuprofen (lưu ý: không dùng aspirin cho trẻ dưới 16 tuổi)

• Súc miệng bằng nước muối ấm (không áp dụng cho trẻ quá nhỏ)

5. Khám và điều trị chuyên khoa

Phụ huynh nên đưa trẻ đến cơ sở y tế khi:

• Triệu chứng không cải thiện sau 3–5 ngày

• Sốt cao liên tục

• Có dấu hiệu khó thở, nuốt đau nghiêm trọng, nghi ngờ áp xe

Bác sĩ có thể thực hiện:

• Khám lâm sàng vùng hầu họng

• Lấy mẫu dịch họng bằng que tăm bông để xét nghiệm tìm vi khuẩn (như liên cầu β tan huyết nhóm A)

• Xét nghiệm máu nếu nghi ngờ nhiễm trùng nặng hoặc dai dẳng

6. Điều trị đặc hiệu

Việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây viêm amidan:

• Do virus: Không cần kháng sinh; điều trị triệu chứng và theo dõi

• Do vi khuẩn: Đặc biệt là liên cầu khuẩn nhóm A – cần điều trị kháng sinh theo chỉ định (thường dùng penicillin hoặc amoxicillin)

Kháng sinh chỉ nên được sử dụng khi có bằng chứng xác định viêm amidan do vi khuẩn để tránh tình trạng kháng thuốc.

7. Biến chứng tiềm ẩn – Áp xe quanh amidan

Một biến chứng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng của viêm amidan là áp xe quanh amidan (peritonsillar abscess). Dấu hiệu nhận biết bao gồm:

• Đau họng nghiêm trọng, khởi phát nhanh

• Sưng lớn một bên cổ họng, lệch lưỡi gà

• Khó nói (giọng "kẹt tiếng")

• Khó nuốt, khó thở

• Hạn chế há miệng

Áp xe quanh amidan cần được xử trí cấp cứu bởi bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng.