Xạ trị áp sát liều cao ung thư vòm họng

ĐẠI CƯƠNG

Ung thư vòm mũi họng (UTVMH) là tổn thương bệnh lý ác tính của các tế bào ở vùng vòm mũi họng.

Xạ trị áp sát là kỹ thuật xạ trị đặc biệt với việc dùng các nguồn phát xạ tới một khoảng cách ngắn và có độ suy giảm nhanh, sử dụng máy xạ trị nạp nguồn sau với xuất liều cao (Hight Dose Rate – HDR) kết hợp sử dụng các nguồn xạ mềm như Coban 60, Iridium 192...Nó có vai trò quan trọng trong việc phối hợp với xạ trị ngoài vào để điều trị UTVMH. Ưu điểm của kỹ thuật này là bảo vệ được một số cấu trúc liền kề như thân não, tủy sống, tuyến yên, thùy thái dương, cơ chân bướm hàm.

CHỈ ĐỊNH

Phối hợp với xạ ngoài để nâng liều tại u T1, T2, một số ít trường hợp T3.

Ung thư vòm tồn tại dai dẳng hoặc tái phát tại bề mặt sau xạ trị. (độ sâu của thể tích bia không nên vượt quá 10mm).

CHỐNG CHỈ ĐỊNH

Khối u vòm họng T4, xâm lấn rộng về trước, xuống dưới hoặc sau bên hầu.

Dị dạng vách ngăn mũi không đặt được catheter.

Dị ứng với một số thuốc cần thiết trong quá trình đặt áp sát.

CHUẨN BỊ

Người thực hiện:

Bác sĩ xạ trị nắm vững về kỹ thuật xạ áp sát ung thư vòm họng, kĩ sư vật lí, kỹ thuật viên vận hành máy

Phương tiện:

Máy xạ trị áp sát xuất liều cao. Máy vi tính có phần mềm tính liều cho kỹ thuật xạ trị áp sát, máy chụp film XQ. Máy nội soi tai mũi họng. 2 catheter đặt vào vòm họng. Lidocain 10 , sulfarin, dầu paraffin, bông, bơm tiêm 5ml hoặc 10ml. Hộp chống shock, bộ dụng cụ cầm máu vòm.

Người bệnh:

Được giải thích trước khi lập kế hoạch xạ trị.

Hồ sơ bệnh án:

Theo quy định của bộ y tế.

CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH

Lập kế hoạch điều trị

Nội soi trước đặt đánh giá chung T M H, đánh giá riêng hốc mũi, vòm họng.

Đặt thuốc co cuốn mũi và tê tại chỗ tốt gồm:

Bơm rửa sạch vòm mũi họng bằng nước muối sinh lý 9 %◦

Xịt thuốc Coldy B vào lỗ mũi 2 bên

Tẩm bông với thuốc co cuốn có trộn tê xylocain 2

Tiến hành tiền mê trước đặt applicator:

Seduxen 10mg x 1/2 ống tiêm bắp

Dimedrol 100mg x 1 ống tiêm bắp

Depersolon 30mg x 1 ống tiêm bắp.

Đặt catheter: chọn 2 catheter có bóng phù hợp, bôi trơn đầu catheter (bằng paraphine hoặc các chất nhờn dễ hoà tan trong nước) Người bệnh ngồi trên ghế có tay vịn hoặc nằm.

Đưa từng catheter qua lỗ mũi trước 2 bên vào vòm cho đến khi có cảm giác đầu catheter chạm thành sau dưới của vòm, đánh dấu mức đưa sâu của catheter trên chân catheter.

Nhét meche tẩm paraphine hoặc nước muối sinh lý vào hốc mũi.

Làm đầy bóng catheter bằng bơm khí vào (đường kính tối đa cho mỗi bóng catheter là 3cm, ''10cc không khí # 2,5cm'')

Nên bơm khí vào bên catheter đặt cùng bên có u vòm trước với dung tích 1/2 đến 3/4 lượng khí quy ước; tiếp theo bơm vào catheter bên đối diện đủ lượng khí quy ước rồi tiếp tục làm đầy bên catheter ban đầu đến khi người bệnh có cảm giác căng tức trong vùng màn hầu thì đạt yêu cầu

Cố định chắc đầu ngoài mũi của catheter bằng băng dính.

Chụp định vị: Đưa thanh đánh dấu chạm vị trí (phục vụ chụp xác định lập kế hoạch) gắn vào đầu catheter mục đích đưa nguồn giả vào để chụp định vị giúp cho việc tính toán liều lượng tia.

Đưa người bệnh vào máy chụp định vị

Tư thế người bệnh khi chụp: nằm ngửa trên bàn chụp. Chụp các tư thế thẳng và nghiêng để kiểm tra vị trí đặt catheter đạt yêu cầu hay chưa, nếu chưa đạt, cần chỉnh lại (đầu catheter đi tới bờ tự do của khẩu cái mềm và thành sau của xoang hàm, khoảng cách giữa 2 catheter là 10-15mm).

Xác định thể tích xạ trị: với khối u ở trung tâm, thể tích bia nên bao gồm cả trần vòm, thành sau và hai thành bên. Với khối u ở một bên, thể tích bia nên bao gồm thành bên có u, thành sau và trần vòm.

Kĩ sư vật lý tính toán dựa trên yêu cầu của bác sĩ xạ trị. khảo sát liều trên một số mô liền kề nguy cấp gồm 5 điểm: tuyến yên, đáy mắt 2 bên lưỡi gà và tuỷ sống cổ (tương đương tuỷ cổ 2 đốt đầu tiên).

Tiến hành xạ trị:

Người bệnh nằm ngửa, gắn nguồn phù hợp ống dẫn của catheter. Phát nguồn. Theo dõi người bệnh trong phòng điều trị qua camera suốt thời gian phát tia. Sau khi nguồn phát xong tháo đầu nối nguồn khỏi catheter, đưa người bệnh ra khỏi phòng tia.

Tháo catheter:

Tháo hơi khỏi bóng của catheter. Tháo băng dính cố định catheter. Rút meche chèn catheter trong hốc mũi. Từ từ rút nhẹ nhàng catheter ra ngoài qua đường mũi trước. Nhỏ nước muối sinh lý 9‰ vào lỗ mũi 2 bên để rửa sạch vòm mũi họng. Để người bệnh nằm nghỉ khoảng 15-20 phút .

XỬ TRÍ TAI BIẾN

Biến chứng

Dị ứng -Nôn

Chảy máu

Xử trí

Dùng thuốc chống nôn, corticoid, thuốc kháng histamin, đặt gạc cầm máu vòm cửa mũi sau.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP