✴️ Hướng dẫn xử lý các bệnh thông thường tại nhà thuốc: Chấy rận

Nguồn Sách: Alison Blenkinsopp, Paul Paxton and John Blenkinsopp (2014). Symptoms in the Pharmacy - A Guide to management of common illnesses 7th.

Chấy rận thường xảy ra ở trẻ em.Hiện nay có nhiều thuốc điều trị hiệu quả, tuy nhiên, điều trị có thể thất bại nếu các thuốc được sử dụng không đúng cách. Do hiện nay nhiều bệnh nhân được chỉ tới dược sĩ để tư vấn về sử dụng thuốc nên các dược sĩ có vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn bệnh nhân sử dụng thuốc sao cho đúng . Dược sĩ còn có vai trò lớn trong việc giải thích cách kiểm tra tình trạng nhiễm chấy rận và kêu gọi ngừng sử dụng thuốc diệt bọ để dự phòng chấy rận.Các bậc phụ huynh thường cảm thấy xấu hổ khi cần tìm kiếm lời khuyên, đặc biệt nếu trẻ có chấy rận. Dược sĩ có thể khẳng định với các phụ huynh rằng tình trạng chấy rận là phổ biến và không phải bất kì trường hợp nào cũng là do thiếu vệ sinh. Thuật ngữ nhiễm trùng được ưa thích hơn thuật ngữ “xâm chiếm” bởi vì hình ảnh xấu xí liên quan đến xâm chiếm.

CÁC CÂU HỎI VÀ CÂU TRẢ LỜI CẦN THIẾT

Tuổi

Chấy rận thường xuất hiện ở trẻ em, đặc biệt từ 4 đến 11 tuổi.Tình trạng này xảy ra ở nữ nhiều hơn nam.Trẻ trên 11 tuổi và người lớn gần như không có chấy rận.Ở người trưởng thành, nữ có thể có chấy rận, nhưng nam thì rất hiếm. Cũng có thể đàn ông có thể rụng tóc như hội chứng hói đầu ở nam giới, do đó chấy rận ít có nơi để trú ẩn.

Các dấu hiệu có chấy rận

Trừ khi bác sĩ hoặc y tá đã kiểm tra bằng cách chải tóc ướt hoặc kiểm tra da đầu và xác định có chấy rận, dược sĩ nên hỏi bệnh nhân đã được kiểm tra hay chưa để xác định sự có mặt của chấy rận. Các bậc phụ huynh thường lo lắng rằng con cái của họ có thể có chấy rận và họ muốn dược sĩ tư vấn điều trị dự phòng. Không nên dụng thuốc trừ bọ trong trường hợp này, vì điều này có thể gây ra tình trạng kháng thuốc. chỉ tiến hành điều trị trong các trường hợp có chấy rận trên đầu.

Kiểm tra sự có mặt chấy rận

Chải tóc ướt có hiệu quả hơn so với kiểm tra da đầu để phát hiện sự có mặt của chấy rận. Các ba mẹ có thể dễ dàng kiểm tra bằng cách chải tóc trẻ và hứng vào một miếng giấy màu trắng hoặc màu sáng, sử dụng bàn chải 9 răng (khoảng cách giữa hai răng liên tiếp nhỏ hơn 0,3mm). Trước tiên làm ẩm tóc để việc chải tóc dễ dàng hơn và ít đau hơn. Tóc khô có thể làm cho chấy rận bị đẩy ra khỏi lược, và do đó khả năng phát hiện giảm đi. Sau mỗi lượt chải, nên lau lược trên khăn giấy hoặc vải trắng.Mỗi lần chải tóc trên một khu vực khác nhau. Khu vực gáy và sau tai nên kiểm tra thường xuyên hơn, vì những khu vực này là nơi ưa thích của chấy rận. Vùng gáy và sau tai giữ ấm và che chở tương đối cho chấy rận. Ví dụ như kiểm tra một tuần một lần, và có thể thường xuyên hơn nếu bạn bè của trẻ ở trường hoặc trong nhóm có chấy rận. Nếu có mặt của chấy rận còn sống, một số sẽ bị chải ra ngoài và rơi vào giấy. Chúng như những đốm nhỏ màu be, đen, xám hoặc nâu. Chúng bỏ vỏ khi trưởng thành và có màu vàng.Phân của chấy rận như những đốm đen nhỏ rơi trên gối và cổ áo.

Trứng chấy rận

Có thể tìm thấy trứng rỗng màu trắng hoặc màu kem gắn với da đầu, tóc khi mà không còn chấy rận trừ khi chúng còn sống.Cha mẹ có thể nghĩ rằng điều trị thất bại vì vẫn thấy trứng trên tóc. Do đó, dược sĩ phải giải thích cho bệnh nhân rằng các vỏ rỗng đó gắn chắc chắn vào tóc, da đầu và không bị trôi đi khi sử dụng các loại dầu gội để điều trị. Sử dụng  lược 9 răng mới có thể loại bỏ được trứng sau khi điều trị.

Ngứa

Trái với suy nghĩ của mọi người, khi có chấy rận thì không phải tất cả mọi người đều bị ngứa. Sự thật là, chỉ có một trong 5 trường hợp nhiễm chấy rận có ngứa, có lẽ là bởi vì do trường hợp đó được phát hiện nhiễm chấy rận ở giai đoạn sớm hơn so với các trường hợp còn lại.Ngứa có thể là do đáp ứng dị ứng với một lượng nhỏ nước dãi của chấy rận khi chúng ăn để lại trên da đầu. Sự nhạy cảm không xảy ra lập tức và cần phải mất vài tuần để gây ra ngứa.Người ta ước lượng rằng phải sau hàng nghìn vết cắn của chấy rận thì đáp ứng dị ứng mới xảy ra.Không có triệu chứng ngứa thì không có nghĩa là không có chấy rận.Ở những người mà đã từng bị nhiễm chấy rận và bị tái phát có thể xuất hiện ngứa sớm hơn.

Tiền sử có chấy rận

Dược sĩ nên xác định rằng liệu đứa trẻ đã bị nhiễm chấy rận trước đó hay chưa. Cụ thể là xem xét liệu đứa trẻ gần đây có nhiễm chấy rận do tái nhiễm từ  các thành viên trong gia   đình hay không nếu toàn bộ gia đình không được điều trị cùng một lúc. Sự tiếp xúc gần gũi giữa các thành viên trong gia đình và giữa những trẻ khi chúng chơi đùa là nguyên nhân mà chấy rận có thể truyền từ người này sang người khác. Ví dụ dược sĩ có thể hỏi liệu ba mẹ có nắm được liệu con mình có tiếp xúc với trẻ bị chấy rận hay không nếu hiện nay ở trường của trẻ đang có dịch chấy rận

Thuốc điều trị

Nếu một thuốc trừ bọ được sử dụng đúng cách thì không có khả năng xảy ra thất bại điều trị (Xem phần Quản lý phía dưới”.

Cần phải khai thác kỹ để xác định xem việc sử dụng thuốc đã thực sự thất bại hay chưa.

Nên xác định rõ xem sử dụng thuốc nào và cách dùng ra sao

ĐIỀU TRỊ

Khi đã có chẩn đoán rõ ràng bệnh nhân có nhiễm chấy rận, dược sĩ sẽ khuyến cáo một thuốc điều trị thích hợp.Chỉ những người thực sự có chấy rận trên đầu mới được sử dụng thuốc, và tất cả những ai trong gia đình bị nhiễm chấy rậnđều nên được điều trị cùng một lúc

Phụ thuộc vào ý kiến của cha mẹ và tiền sử sử dụng thuốc, có thể điều trị bằng cách:

chải đầu ướt với dimethicone hoặc isopropyl myristate phối hợp với cyclomethicone

xịt có chứa hoạt chất từ nhánh có hoa cây dừa, hồi, và ngọc lan tây (ylang ylang)

dung dịch malathion 0,5%

Dimethicone và isopropyl myristate/cyclomethicone

Có bằng chứng từ các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên về tác dụng của dimethicone  thấm vào côn trùng và ngăn cản côn trùng bài tiết dịch quá mức . Dimethicone được dùng trên tóc khô và để sau 8 tiếng rồi rửa sạch.Sử dụng lần hai sau 7 ngày.Khuyến cáo kiểm tra  sự có mặt của chấy rậnở ngày thứ 4 và ngày 8-10. Dimethicone khá an toàn. Các phản ứng có hại thường ít gặp, bao gồm: ngứa hoặc bong da đầu, gây kích thích nếu vào mắt. Dimethicone có thể sử dụng cho người bị hen hoặc eczema.Dung dich Isopropyl myristate/cyclomethicone cũng có tác dụng vật lý lên chấy rận, thuốc được sử dụng khi tóc khô và sau 10 phút thì rửa sạch.

Phương pháp chải ướt (Bug Busting)

Hiệu quả của phương pháp này phụ thuộc vào tần suất sử dụng trong khoảng hơn 2 tuần. Các bước thực hiện: Gội đầu bình thường; làm khô tóc một cách tự nhiên ( làm cho chấy rận mất bám dính vào tóc); chải bằng lược 5 răng từ chân tóc dọc theo chiều dài của tóc đến hết và sau mỗi lần chải, kiểm tra sự có mặt của chấy rận và làm sạch lược. Thực hiện một cách cẩn thận toàn bộ đầu ít nhất 30 phút; gội sạch đầu bình thường; lặp lại ba ngày một lần trong khoảng ít nhất 2 tuần (Chải ướt nên được tiếp tục cho đến khi không còn thấy chấy rận trưởng thành trong 3 lần chải liên tiếp)

(Nguồn: NHS Clinical Knowledge Summaries)

Xịt có hoa dừa, cây hồi và ngọc lan tây (ylang ylang)

Phương pháp này có thể sử dụng cho trẻ em trên 2 tuổi và ủ trên tóc khoảng 15 phút.Sau đó gội sạch đầu bằng dầu gội đầu. Chải đầu một cách có hệ thống với lược 5 răng để loại chấy rận. Sử dụng lần hai sau 7 ngày.Phương pháp này không phù hợp với người bị hen hoặc các vấn đề về da như eczema.

Malathion

Dung dịch malathion được dùng trên tóc khô và để yên tối thiểu 12 tiếng (hoặc qua đêm). Sử dụng lần hai sau 7 ngày.Việc sử dụng lần hai sẽ giết chết bất kì chấy rận nào mà được sinh ra từ trứng trong thời gian đó.Các quả trứng cần khoảng 7 ngày để nở ra con.Kiểm tra sự có mặt của chấy rận ở ngày thứ 4 và ngày thứ 8-10. Malathione có sẵn trong các dung dịch kem có cồn. Các công thức dựa trên cồn là không phù hợp với mọi bệnh nhân vì chúng có thể gây ra hai vấn đề.Thứ nhất, cồn gây ra cảm giác xót, đau khi chạm vào vết xước, ví dụ như eczema. Thứ hai, ở bệnh nhân hen phế quản, tránh xa các dung dịch nước có cồn là tốt nhất, vì cồn có thể đi vào phổi và gây ra các cơn hen, có lẽ ngay cả các hạt sương cũng có thể gây ra cơn hen. Những phản ứng trên rất hiếm khi xảy ra, tuy nhiên cũng cần phải thận trọng.Malathion nên được chải nhẹ nhàng lên tóc khô và đảm bảo rằng đồng đều toàn bộ da đầu; sau đó chải tóc. Phương pháp hiệu quả nhất là chải từng phần da đầu một cách liên tục và sau đó nhỏ một vài giọt thuốc lên rãnh lược đang chải và dàn đều thuốc dọc theo rãnh lược, khu vực da đầu đang chải và dọc theo ngọn tóc. Mỗi lần thực hiện cần khoảng 50-55 ml dung dịch thuốc, người có tóc dày và dài có thể cần nhiều hơn. Đặt một cái khăn hoặc áo che mắt và khuôn mặt để bảo vệ khỏi dung dịch bắn vào. Khi sử dụng chế phẩm, cần đặc biệt để  ý đến các khu vực sau gáy và sau tai vì ở đó chấy rận thường có nhiều. Để khô tóc một cách tự nhiên. Không nên sử dụng các dụng cụ làm khô tóc vì malathion bị mất hoạt động bởi nhiệt. Khi sử dụng dung dịch có cồn, cần tránh xa lửa. Malathion có thể có tác dụng không mong muốn.Nó cần nhiều giờ tiếp xúc để xuất hiện và mức độ phản ứng rất khác nhau giữa mỗi người.Một khi xảy ra tác dụng không mong muốn, nó có thể kéo dài nhiều tuần.Tiếp xúc với nước clo khi tắm sẽ làm giảm bất kì dấu hiệu phản ứng có hại nào hoặc có thể sử dụng nhiệt qua máy sấy tóc.

Các phương pháp bổ sung

Điều trị bằng các thảo dược (ví dụ như dầu cây trà) và xoa bóp bằng dầu thơm đã được sử dụng, tuy nhiên rất ít bằng chứng khi sử dụng phương pháp này có hiệuquả.

MỘT SỐ ĐIỂM KHÁC

Các dược sĩ, nhân viên chăm sóc sức khỏe cộng đồng và các y tá (đặc biệt là những người có liên quan đến việc chẩn đoán) làm việc nhóm với nhau là rất quan trọng để đảm bảo thông tin điều trị và khuyến cáo một cách chính xác.Các dược sĩ có thể giữ liên lạc với các nhân viên y tế và y tá trong trường học để trao đổi và đảm bảo các thông tin đưa ra là chính xác và cập nhật.

THỰC HÀNH

Một người mẹ trẻ thường xuyên tới hỏi dược sĩ cho lời khuyên và mua thuốc cho con ,  hỏi về một thuốc điều trị chấy rận. Con cô ấy không có chấy rận, nhưng cô ấy muốn dùng thuốc để đề phòng . Bạn biết rằng đứa trẻ khoảng 5-7 tuổi và không có dấu hiệu của chấy như ngứa da đầu.Đứa trẻ vẫn chưa được kiểm tra xem có bị chấy rận thật hay không vàcô ấy cũng không biết cách kiểm tra, cũng không có bất kì thông tin nào về việc các học sinh bị chấy rận ở trường học hay không.

Dược sĩ

Chỉ điều trị khi có bằng chứng của nhiễm chấy rận.

Từ những điều người mẹ nói, dường như con cô ấy không có chấy rận và không có thông tin về vấn đề chấy rận ở trường. Tuy nhiên, chấy rận có thể dễ dàng di chuyển từ người này sang người khác, đặc biệt là những đứa trẻ cùng trường. Dược sĩ có thể giải thích cách kiểm tra chấy rận hàng tuần bằng cách chải ướt với lược 5 răng và tờ giấy sáng màu. Cũng cần phải giải thích rằng chấy rận và việc giữ vệ sinh là không có mối liên hệ.Nếu phát hiện thấy chấy rận thì cần điều trị ngay.

Bác sĩ

Lời khuyên từ dược sĩ là rất hữu ích.việc sử dụng thuốc để diệt chấy rận rõ ràng nhanh chóng và thuận tiện hơn nhưng lại không đúng theo nguyên tắc chỉ dùng thuốc khi thực sự có chấy rận . Hi vọng rằng, thông tin mà dược sĩ đưa ra sẽ làm giảm bớt mối lo của người mẹ  đối với vấn đề chấy rận và việc giữ vệ sinh. Điều này chứng tỏ vai trò quan trọng của việc tư vấn ở các nhà thuốc.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp