Tên khác: cỏ cú, củ gấu, củ gấu vườn, củ gấu biển, hải dương phụ…
Tên khoa học: Cyperus rotundus L.
Họ: Cói (Cyperaceae)
Mô tả cây hương phụ
Đặc điểm cây
Hương phụ có hai loại với đặc điểm cụ thể như sau:
Hương phụ vườn: thân cỏ cao từ 20 đến 30 cm, phần rễ thương phình thành củ có nhiều đốt và có lông, màu nâu nhạt. Phần lá thường hẹp, dài và có bé. Phần hoa mọc thành tán xòe ra hình đăng ten. Quả có màu xám
Hương phụ biển: có thân rễ mảnh, rễ có thể phát triển thành củ có màu đen cao từ 15 đến 30 cm. Cụm hoa thường có 2-3 lá có màu nâu, dài từ 6 đến 12mm. Phần quả có hình trái xoan.
Phân bố
Loại cây này mọc ở rất nhiều nơi và thường rất khó để tiêu diệt triệt để vì chỉ cần một mẩu rễ nhỏ cũng có thể phát triển. Ngoài Việt Nam còn có nhiều ở một số nước châu Á như Indonexia, Nhật Bản, Triều Tiên, Hàn Quốc
Bộ phận dùng
Thân, rễ đã phơi khô
Phần rễ của cây hương phụ có giá trị điều trị bệnh
Thu hái sơ chế
Cây thường được thu hoạch vào mùa thu, đốt bỏ phần lông và rễ con rồi đem phơi khô. Một số người còn đem luộc, đồ kỹ rồi mới phơi khô.
Bào chế thuốc
Hương phụ có thể được loại bỏ phần lông và tạp chất rồi nghiền vụn hoặc đem đi thái lát mỏng.
Người dùng có thể thái hương phụ thành từng lát mỏng rồi ngâm với giấm, ủ qua đêm. Sau đó đem hương phụ lên bếp sao cho hơi vàng rồi phơi khô. Trung bình 10kg hương phụ thì cần 2 lít giấm.
Bảo quản
Hương phụ thường được bảo quản ở những nơi khô thoáng, tránh ẩm mốc.
Thành phần hóa học
Qua phân tích, người ta phát hiện trong hương phụ có các thành phần như: b-selinen, cyperen, cyperol, cyperolen, a-cyperol, cyperotundon, patchoulenon,… Ngoài ra còn có chứa glycerol, linoleic, myristic, oleic, stearic…
Vị thuốc hương phụ
Tính vị
Theo đông y, hương phụ có vị hơi đắng, hơi ngọt, tính bình
Quy kinh
Quy kinh Can, tam tiêu
Tác dụng dược lý và chủ trị của hương phụ
Có khả năng hành trí, điều kinh, giải uất, giảm đau
Dùng trong điều trị kinh nguyệt không đều, viêm tử cung mãn tính, đau bụng kinh, ăn uống kém, đau dạ dày.
Cách dùng và liều lượng
Hương phụ thường được sắc, dùng dạng bột, viên hoặc ngâm rượu thuốc. Có trường hợp dùng kèm với các vị thuốc khác để chữa đau dạ dày, chữa bệnh phụ khoa.
Độc tính
Hầu như không có độc tính, khá an toàn khi sử dụng
Bài thuốc chữa bệnh từ hương phụ
Chúng ta có thể áp dụng hương phụ trong điều trị các bệnh như sau:
1/ Điều trị chứng đau sườn ngực, đau bao tử
Chuẩn bị nguyên liệu: 8g hương phu, 10g ô dược và 4g cam thảo
Dùng nguyên liệu trong 1 thang thuốc và dùng hết trong ngày
2/ Điều trị hàn khí thống
Cho 10g hương phụ và 10g lương khương vào ấm
Sắc uống hết trong ngày
3/ Điều trị đau ngực sườn
Chuẩn bị: 10g hương phụ và 8g diên hồ sách
Dùng nguyên liệu đã chuẩn bị, sắc lên và uống hết trong ngày
4/ Điều trị đau bụng kinh, rối loạn kinh nguyệt
Chuẩn bị nguyên liệu: 15g hương phụ, 15g trần bì, 15g ngải điệp, 2 đóa nguyệt quế
Dùng tất cả nguyên liệu sắc lên và uống hết trong ngày
5/ Điều trị rối loạn tiêu hóa, ăn không ngon
Chuẩn bị: 6g hương phụ, 3g sa nhân, 5g mộc hương, 6g chỉ thực, 10g hậu phác, 10g bạch truật, 5g hoắc hương, 10g phục linh, 10g bán hạ, 10g trần bì, 10g sinh khương, 3g cam thảo và 5 quả táo.
Dùng tất cả nguyên liệu sắc lên rồi uống hết trong ngày.
6/ Điều trị trướng bụng
Chuẩn bị: 8g hương phụ và 4g hải tảo
Dùng nguyên liệu nấu với 1 ít rượu rồi lấy nước uống.
7/ Điều trị sa trực tràng
Trộn đều hương phụ và kinh giới tuệ rồi tán bột.
Mỗi lần dùng lấy 8g hỗn hợp nấu nước rồi uống.
8/ Điều hòa kinh nguyệt
Chuẩn bị: 9g hương phụ, 20g ích mẫu và 20g đường đỏ
Hương phụ và ích mẫu nấu nước, lọc bỏ bã rồi thêm đường vào uống
9/ Điều trị kinh không đều, đau bụng kinh, viêm tử cung mãn tính
Chuẩn bị: 20g hương phụ, 15g ích mẫu, 10g ngải diệp, 15g nhân traÀN
Nấu cùng 500ml nước cho đến khi còn 150ml thì tắt bếp
Mỗi ngày dùng 1 thang sẽ thấy các dấu hiệu bệnh được cải thiện.
Còn rất nhiều bài thuốc khác có tận dụng khả năng chữa bệnh của hương phụ được lưu truyền trong dân gian. Bạn có thể tìm hiểu thêm để sử dụng.
Kiêng kị khi sử dụng
Tuy là thảo dược nhưng cũng không nên dùng hương phụ trong các trường hợp:
Người bệnh bị chứng âm hư huyết nhiệt
Có dấu hiệu dị ứng khi sử dụng hương phụ hay bất cứ loại thảo dược nào trước đó.
Không dùng cho phụ nữ đang mang thai.
Hương phụ có nhiều tác dụng trong điều trị bệnh nhưng cũng cần phải thận trọng để hạn chế nguy cơ gặp phải tác dụng phụ. Trước khi sử dụng nên tìm hiểu thật kỹ. Tốt nhất là nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
