thuốc giảm đau nhóm opioids

Sau cuộc phẫu thuật, thuốc giảm đau nhóm opioids – như morphine – thường được dùng để giảm đau. Tuy nhiên, theo nghiên cứu mới nhất, nhóm thuốc này có thể tăng khả năng bị đau mãn tính.

Thuốc giảm đau nhóm opioids gây ra nhiều vấn đề rất lớn. Hơn 100 người chết vì sử dụng quá liều opioid mỗi ngày ở Mỹ. Ngoài việc có thể gây nghiện, một khía cạnh khác của việc sử dụng opioid mà hiếm khi được đặt câu hỏi là: chức năng chính của chúng – giảm đau - có hiệu quả thực sự không?

Được sử dụng dưới nhiều hình thức trong nhiều thiên niên kỷ, thuốc opioids dập tắt cơn đau một cách nhanh chóng, làm cho bệnh nhân thoải mái hơn. Nghiên cứu mới nhất, được thực hiện tại Đại học Colorado Boulder, đưa khái niệm vững chắc này lên trang đầu.

Giáo sư cao cấp Linda Watkins, đến từ Khoa Tâm lý học và Thần kinh học, đề cập: điều đáng ngại là “[…] có một mặt tối khác của thuốc opioids mà nhiều người không để ý tới”.

Trong trường hợp này, gây nghiện không phải là điều mà Giáo sư Watkins đang đề cập mà vấn đề nghịch lý là opioids có thể làm kéo dài cơn đau sau phẫu thuật. Kết quả được công bố gần đây trên tạp chí Anesthesia and Analgesia.

ĐAU SAU PHẪU THUẬT VÀ THỬ NGHIỆM VỚI OPIOIDS

Để nghiên cứu, Giáo sư Watkins và cộng sự Peter Grace, thuộc Trung tâm Ung thư MD Anderson ở Houston, TX, đã tiến hành phẫu thuật mở bụng trên hàng chục ngàn con chuột đực mỗi năm.

“Thuốc giảm đau nhóm opioids thực sự hiệu quả để giảm đau cấp tính. Không có thuốc nào làm tốt hơn. Nhưng rất ít nghiên cứu thực hiện để xem xét những gì xảy ra sau vài tuần đến vài tháng không còn sử dụng chúng.”- Peter Grace

Sau phẫu thuật, một nhóm chuột được dùng một liều morphine vừa phải giống nhau trong 7 ngày tiếp theo, trong khi một nhóm khác dùng morphine trong 8 ngày và liều lượng giảm dần vào ngày thứ 10.

Một nhóm khác được cho dùng morphine trong 10 ngày, sau đó ngưng thuốc đột ngột. Một nhóm cuối cùng được tiêm nước muối thay vì morphine.

Trong một thí nghiệm khác, một nhóm chuột được thực hiện một liệu trình morphine 7 ngày và kết thúc 1 tuần trước khi làm phẫu thuật. Trước khi liệu trình morphin bắt đầu, và sau khi chúng được hoàn thành, người ta đo độ nhạy cảm đau của chuột, cũng như hoạt động của các gen liên quan đến hiện tượng viêm ở tủy sống.

So với những con chuột chỉ dùng nước muối, những con được dùng morphine phải chịu đựng cơn đau sau phẫu thuật nhiều hơn trên 3 tuần. Ngoài ra, những con chuột sử dụng morphine càng lâu thì cơn đau của chúng càng kéo dài.

Nghiên cứu cũng cho thấy việc giảm liều morphine không có sự khác biệt. Theo Grace giải thích, “Điều này cho chúng ta biết hiện tượng này không liên quan đến việc ngưng dùng opioid, thứ mà chúng ta nghĩ có thể gây ra đau đớn. Một chuyện gì đó khác đang diễn ra ở đây.”

TẠI SAO MORPHINE LẠI LÀM ĐAU SAU PHẪU THUẬT NHIỀU HƠN?

Tất nhiên, câu hỏi tiếp theo cần đặt ra là điều gì gây ra chuyện vô lý này. Giáo sư Watkins gọi đó là kết quả của hai cuộc “tấn công” trên các tế bào thần kinh đệm.

Trong não, các tế bào thần kinh đệm có số lượng nhiều hơn tế bào thần kinh nơron. Chúng bảo vệ và hỗ trợ các tế bào thần kinh, như một phần vai trò là người bảo vệ, chúng điều khiển phản ứng miễn dịch của não, bao gồm cả hiện tượng viêm.

Lần “tấn công” đầu tiên xảy ra khi cuộc phẫu thuật kích hoạt sự cảnh báo của các tế bào thần kinh đệm, như thụ thể 4 (TLR4). Những thụ thể này giúp phối hợp các phản ứng viêm với nhau.

Lần “tấn công” thứ hai là morphine, cũng kích thích TLR4. Giáo sư Watkins giải thích: “Với lần đánh thứ hai này, các tế bào thần kinh đệm có phản ứng nhanh hơn, mạnh hơn và lâu hơn trước, gây ra tình trạng viêm lâu dài hơn và đôi khi gây tổn thương mô cục bộ.”

Mặc dù nghiên cứu này thực hiện trên một mô hình động vật và sẽ cần nghiên cứu thêm ở người, nhưng nó phù hợp với những phát hiện trước đó.

Ví dụ: vào năm 2016, các nhà khoa học đã công bố một nghiên cứu khác trên động vật, cho thấy một vài ngày điều trị đau dây thần kinh ngoại biên bằng thuốc opioids làm đau nặng và kéo dài thêm. Trong nghiên cứu đó, việc kích hoạt viêm cũng có liên quan.

“Một số lượng người cao bất thường không còn đau mãn tính sau phẫu thuật”, Giáo sư Watkins nói. Trên thực tế, hàng triệu người dân Hoa Kỳ phải chịu đựng cơn đau mãn tính. “Nghiên cứu mới này cho thấy cái nhìn sâu sắc để giải thích cho điều đó.”

Điều thú vị là những con chuột dùng một liệu trình morphine kết thúc một tuần trước khi phẫu thuật không trải qua cơn đau hậu phẫu kéo dài, khiến các tác giả nghiên cứu kết luận rằng có một giai đoạn “cửa sổ” quan trọng hiệu quả hơn khi dùng morphine giảm đau. Bởi vì thuốc opioids hiện được coi là cách tốt nhất để giảm đau sau phẫu thuật, nếu những kết quả này được công nhận ở con người, nó sẽ khiến y học rơi vào tình trạng khó khăn.

Đây là lý do tại sao Giáo sư Watkins đang tập trung hết sức vào việc thiết kế các loại thuốc có thể được dùng cùng với opioid để giảm phản ứng viêm. Bà cũng đang nghiên cứu các loại thuốc giảm đau thay thế khác, như cannabinoids.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP