STEROID BÔI TẠI CHỖ

Steroid bôi tại chỗ là gì?

Steroid bôi tại chỗ là chế phẩm chống viêm được sử dụng để kiểm soát bệnh chàm/viêm da và nhiều tình trạng da khác. Steroid tại chỗ có nhiều dạng: kem, mỡ, dung dịch và nhiều chế phẩm khác.

Steroid tại chỗ còn được gọi là corticosteroid tại chỗ, glucocorticosteroid và cortisone.

Steroid tại chỗ hoạt động như thế nào? 

Tác dụng của steroid tại chỗ đối với tế bào da bao gồm: 

• Chống viêm
• Ức chế miễn dịch
• Chống tăng sinh
• Co mạch.

Hiệu lực của steroid tại chỗ

Hiệu lực của steroid tại chỗ phụ thuộc vào:

• Hoạt chất đặc hiệu
• Lượng thuốc đến tế bào đích
• Độ hấp thụ qua da (0,25%–3%)
• Công thức của thuốc thoa

Có rất ít quan điểm trong việc pha loãng steroid tại chỗ, vì hiệu lực của thuốc không phụ thuộc nhiều vào nồng độ và việc pha loãng sản phẩm không làm giảm nguy cơ tác dụng phụ. Sau 2 hoặc 3 lần bôi đầu tiên, không có thêm lợi ích nào khi bôi steroid tại chỗ nhiều hơn một lần mỗi ngày.

Steroid tại chỗ được hấp thụ ở các tỷ lệ khác nhau tùy thuộc vào độ dày của da.

• Sự hấp thụ lớn nhất xảy ra qua lớp da mỏng của mí mắt, bộ phận sinh dục và các nếp nhăn; tốt nhất nên tránh sử dụng steroid tại chỗ mạnh trên những vùng này.
• Sự hấp thụ ít nhất xảy ra qua lớp da dày của lòng bàn tay và lòng bàn chân, nơi mà một loại steroid bôi nhẹ không hiệu quả.

Sự hấp thu cũng phụ thuộc vào dạng chế phẩm steroid tại chỗ và được tăng cường đáng kể khi bịt kín.

Công thức của steroid tại chỗ

Một số công thức có sẵn cho steroid tại chỗ nhằm phù hợp với loại tổn thương da và vị trí sử dụng. Dạng kem và lotion là loại có tác dụng phù hợp và được sử dụng phổ biến nhất.

1. Dạng mỡ

• Công thức phù hợp nhất cho da khô, vùng không có lông
• Không yêu cầu chất bảo quản, giảm nguy cơ kích ứng và dị ứng tiếp xúc
• Gây tắc nghẽn, tăng nguy cơ viêm nang lông và rơm sẩy

2. Dạng gel hoặc dung dịch

• Phù hợp với vùng da có tóc
• Có tác dụng làm se (làm khô)
• Có thể gây châm chích vùng da viêm

Theo nguyên tắc chung, hãy sử dụng loại steroid yếu nhất có thể mà vẫn đạt được hiệu quả điều trị. Dạng steroid mạnh thường chỉ sử dụng trong một thời gian ngắn để sạch thương tổn.

Sản phẩm kết hợp

Steroid tại chỗ đôi khi được kết hợp với một hoạt chất khác, bao gồm chất kháng khuẩn, kháng nấm hoặc Calcipotriol. Các chế phẩm kết hợp corticosteroid/kháng sinh tại chỗ nên được sử dụng ít và ngắn hạn để giảm nguy cơ kháng thuốc (ví dụ: ba lần mỗi ngày trong một tuần đối với một vùng viêm da nhỏ bị nhiễm trùng).

Phân loại steroid tại chỗ:

1. Rất mạnh hoặc siêu mạnh (mạnh gấp 600 lần hydrocortison)

• Clobetasol propionat
• Betamethasone dipropionate 

2. Mạnh (mạnh gấp 100–150 lần so với hydrocortison)

• Betamethasone valerate
• Betamethasone dipropionate (kem, thuốc mỡ, gel)
• Diflucortolone valerate
• Hydrocortison 17-butyrat
• Mometasone furoate
• Methylprednisolone aceponate

3. Trung bình (mạnh gấp 2–25 lần so với hydrocortison)

• Clobetason butyrat
• Triamcinolone acetonide

4. Nhẹ

• Hydrocortison
• Hydrocortison axetat

Các tác dụng phụ của steroid tại chỗ 

Tác dụng phụ không phổ biến hoặc hiếm gặp khi sử dụng steroid tại chỗ một cách thích hợp dưới sự giám sát y tế. Một số trường hợp steroid tại chỗ có thể bị hiểu sai là nguyên nhân gây nên biểu hiện của một bệnh tiềm ẩn hoặc tình trạng viêm da khác (ví dụ: giảm sắc tố sau viêm hoặc bệnh chàm dị ứng không được điều trị).

Hội chứng Cushing

Tác dụng phụ toàn thân như khi sử dụng steroid toàn thân (hội chứng Cushing) hiếm khi được báo cáo từ steroid tại chỗ và chỉ xảy ra sau khi sử dụng lâu dài một lượng lớn steroid tại chỗ (ví dụ: > 50 g clobetasol propionate hoặc > 500 g hydrocortison mỗi tuần ).

Các trường hợp mắc hội chứng Cushing do dùng corticosteroid tại chỗ thường xảy ra nhất do kê đơn không phù hợp hoặc bán corticosteroid không kê đơn ở những quốc gia cho phép điều đó.

Tác dụng phụ ngoài da

Phát sinh khi bôi steroid tại chỗ mạnh hàng ngày trong thời gian dài (tháng). Hầu hết các báo cáo về tác dụng phụ mô tả việc sử dụng kéo dài một loại steroid bôi ngoài da mạnh không cần thiết cho các chỉ định không phù hợp.

• Da mỏng (teo)
• Rạn da (striae) ở nách hoặc háng
• Dễ bị bầm tím (lão hóa/ban xuất huyết) và rách da
• Dãn mạch (telangiectasia)
• Rậm lông cục bộ (hypertrichosis)

Steroid tại chỗ có thể gây ra, làm trầm trọng thêm hoặc che lấp các bệnh nhiễm trùng da như chốc, nấm da, herpes simplex, viêm nang lông do Malassezia và u mềm lây. Lưu ý: steroid tại chỗ vẫn là phương pháp điều trị đầu tay cho bệnh chàm nhiễm trùng.

Một steroid tại chỗ mạnh được áp dụng trong vài tuần đến vài tháng hoặc lâu hơn có thể dẫn đến:

• Viêm da quanh miệng (phổ biến); điều này có thể xảy ra ở trẻ em
• Phát ban trứng cá đỏ do steroid 
• Các triệu chứng do ngừng corticosteroid tại chỗ
• Vẩy nến mủ

Cảm giác châm chích thường xảy ra khi bôi steroid tại chỗ lần đầu tiên do tình trạng viêm và tổn thương da bên dưới. Dị ứng tiếp xúc với phân tử steroid, chất bảo quản hoặc tá dược là không phổ biến nhưng có thể xảy ra sau lần bôi đầu tiên hoặc sau nhiều năm sử dụng.

Tác dụng phụ lên mắt

Steroid tại chỗ nên được sử dụng thận trọng trên vùng da mí mắt do dẫn đến viêm da quanh mắt. Sử dụng quá nhiều trong vài tuần đến vài tháng có thể dẫn đến tăng nhãn áp hoặc đục thủy tinh thể.

Steroid tại chỗ trong thai kỳ

Steroid tại chỗ nhẹ và trung bình có thể được sử dụng an toàn trong thời kỳ mang thai. Thận trọng khi thoa các steroid tại chỗ mạnh và cực mạnh trên vùng da rộng hoặc bịt kín vì nguy cơ một phần sẽ được hấp thụ toàn thân.

Đã có những báo cáo về trẻ sơ sinh bị nhẹ cân khi mẹ tiếp xúc với steroid bôi ngoài da liều cao .

Cách sử dụng steroid tại chỗ 

Steroid tại chỗ được bôi một lần mỗi ngày (thường là vào ban đêm) lên vùng da bị viêm trong thời gian từ 5 ngày đến vài tuần. Sau đó được ngưng hoặc giảm nồng độ hoặc số lần bôi thuốc.

Chất làm mềm có thể được sử dụng trước hoặc sau khi sử dụng steroid tại chỗ giúp giảm kích ứng, khô da và tạo hàng rào bảo vệ. Nhiễm trùng có thể cần điều trị bổ sung.

Đơn vị đầu ngón tay ( Fingertip unit)

Lượng kem trong một đơn vị đầu ngón tay thay đổi theo giới tính, độ tuổi và phần thân mình

• Nam giới trưởng thành: một đầu ngón tay cung cấp 0,5 g
• Nữ giới trưởng thành: một đơn vị đầu ngón tay cung cấp 0,4 g
• Trẻ em từ 4 tuổi: khoảng 1/3 lượng người lớn
• Trẻ sơ sinh 6 tháng đến 1 tuổi: khoảng 1/4 lượng của người lớn
• Một tay: áp dụng 1 đơn vị đầu ngón tay
• Một cánh tay: áp dụng 3 đơn vị đầu ngón tay
• Một bàn chân: áp dụng 2 đơn vị đầu ngón tay
• Một chân: áp dụng 6 đơn vị đầu ngón tay
• Mặt và cổ: thoa 2,5 đơn vị đầu ngón tay
• Thân mình, trước và sau: 14 đơn vị đầu ngón tay
• Toàn thân: khoảng 40 đơn vị

Corticoid bôi bất hợp pháp trong các sản phẩm mỹ phẩm

Corticosteroid tại chỗ được quy định một cách rõ ràng. Tuy nhiên theo báo cáo từ Trung Quốc và một số nước đang phát triển, có nhiều steroid mạnh hiện diện bất hợp pháp trong các mỹ phẩm được mua qua quầy hoặc qua Internet ở các nước này. Điều này đã dẫn đến nhiều báo cáo về viêm da quanh các lỗ tự nhiên do steroid, trứng cá đỏ và các tác dụng phụ khác.

Nguồn: https://dermnetnz.org/topics/topical-steroid

Người dịch: Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da

Giới thiệu Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương

Đơn vị Da liễu - Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương được triển khai dịch vụ thăm khám, chăm sóc và điều trị các tình trạng về da như mụn, sẹo, nám, tàn nhang… với tiêu chí đem lại sự thay đổi tích cực về diện mạo cũng như sự hài lòng của khách hàng sau khi sử dụng dịch vụ.

Với nguồn nhân lực chất lượng có chuyên môn cao là các Phó giáo sư, tiến sĩ, bác sĩ đến từ Bộ môn Da liễu - Đại học Y Dược TPHCM & Bệnh viện Nguyễn Tri Phương có kinh nghiệm nhiều năm trong giảng dạy, nghiên cứu và điều trị Da liễu – Thẩm mỹ da; sẽ trực tiếp thăm khám, lên phác đồ điều trị và trực tiếp trị liệu cho bệnh nhân, đảm bảo hiệu quả cao nhất.

Thông tin liên hệ

• Đơn vị da liễu – Thẩm mỹ da Bệnh viện Nguyễn Tri Phương. 

• Số 468 Nguyễn Trãi, Phường 8, Quận 5, Tp.Hồ Chí Minh.

• Hotline tư vấn đặt lịch Bác sĩ: 0899777709 /