Nguyên nhân
Các nguyên nhân gây ra mỡ máu cao bao gồm:
- Di truyền: Các bác sĩ gọi đây là mỡ máu cao nguyên phát. Bệnh nhân mắc bệnh do di truyền từ cha mẹ.
- Chế độ ăn không lành mạnh và các yếu tố khác: Các bác sĩ gọi đây là mỡ máu cao thứ phát.
Các yếu tố nguy cơ khác bao gồm:
- Uống quá nhiều thức uống có cồn;
- Béo phì;
- Sử dụng các thuốc như hormone hay steroid;
- Đái tháo đường;
- Các hội chứng về chuyển hóa năng lượng;
- Bệnh thận mạn;
- Mãn kinh sớm;
- Nhược giáp;
- Mang thai;
- Lối sống thụ động.
Bệnh mỡ máu gia đình là do rối loạn di truyền.
Cha hoặc mẹ truyền cho con đoạn gen bị đột biến dẫn đến thụ thể LDL bị mất hay rối loạn chức năng. Nghĩa là cơ thể không thể loại bỏ LDL ra khỏi máu, từ đó dẫn đến tăng nồng độ LDL máu đến mức nguy hiểm.
Một vài nhóm người như Người Canada-Pháp, người Leban đạo Cơ-đốc, và một vài nhóm người ở Nam Phi, bao gồm người Afrikan, Ashkenazi hồi giáo, và Ấn Độ, có nguy cơ cao mắc bệnh mỡ máu gia đình.
Các loại mỡ máu cao
Có nhiều loại mỡ máu cao gây ra các ảnh hưởng khác nhau lên cơ thể. Các bác sĩ phân loại chúng dựa vào các loại chất béo liên quan và sự ảnh hưởng của từng loại lên cơ thể.
Loại I: Bệnh mỡ máu cao di truyền do thiếu hụt men lipase cảu lipoprotein, thường xảy ra từ khi còn nhỏ và rất trầm trọng. Đây là một rối loại di truyền gây ra sự gián đoạn sự phân hủy bình thường của chất béo và có thể gây ra đau bụng, viêm tụy cấp tái diễn, gan to và lách to.
Loại II (a và b): Loại IIa là cholesterol máu cao do di truyền, và IIb là mỡ máu cao kết hợp do di truyền, cả hai đều dẫn đến LDL cao. Chúng còn dẫn đến sự thải chất béo qua da và xung quanh mắt, và còn có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim.
Loại III: Là rối loạn chuyển hóa lipoprotein máu do di truyền, gây ảnh hưởng đến lipoprotein. Nó còn xảy ra khi nồng độ LDL trong máu quá thấp, nhưng nồng độ HDL vẫn bình thường. Một đặc tính điển hình của loại III là sự xuất hiện của xanthoma, hay các mảng vàng, vàng xám trên mí mắt và xung quanh mắt.
Loại III là tăng nguy cơ mắc bệnh tim và bệnh động mạch ngoại biên sớm.
Loại IV: Loại IV, hay tăng triglycreride máu, làm tăng nồng độ triglycerid máu hơn là tăng cholesterol. Loại này cũng dẫn đến béo phì, đường máu cao, và nồng độ insulin cao.
Bệnh nhân có thể không nhận ra đã mắc bệnh cho đến khi trưởng thành.
Chẩn đoán mỡ máu cao như thế nào?
Các bác sĩ sẽ tầm soát mỡ máu cao bằng xét nghiệm máu.
Đây thường là xét nghiệm khi đói. Nghĩa là người được xét nghiệm sẽ không được ăn uống bất cứ thứ gì trong vòng 9-12 giờ trước khi lấy mẫu máu. Tuy nhiên, các hướng dẫn mới thì bớt nghiêm khắc hơn về việc nhịn đói, do đó nên tham khảo ý kiến bác sĩ về việc nhịn đói trước khi xét nghiệm.
Một hướng dẫn được cập nhật gần đây khuyên rằng các phụ huynh nên cho trẻ đi tầm soát lượng cholesterol từ 2 tuổi nếu như có tiền căn gia đình bị mỡ máu cao hay các bệnh tim mạch.
Hầu hết tất cả trẻ em nên được tầm soát trong khoảng từ 9–11 tuổi đến 17–21 tuổi.
Điều trị tình trạng mỡ máu cao
Các phương pháp tự quản lý bản thân như chế độ ăn cân bằng và hoạt động thể chất thường xuyên có thể giúp làm giảm nồng độ lipoprotein trong máu.
Tuy nhiên, di truyền cũng góp phần quyết định nồng độ cholesterol, do đó một lối sống lành mạnh đôi khi vẫn chưa đủ để làm giảm cholesterol. Một vài cá nhân sẽ cần dùng đến thuốc.
Bác sĩ thường sẽ cho dùng các thuốc statin, ví dụ như simvastatin, lovastatin, atorvastatinm và rosuvastatin, để làm giảm cholesterol. Những loại thuốc này làm giảm lượng cholesterol mà gan sản xuất.
Statins có một số tác dụng phụ bao gồm cả đau nhức cơ. Đau nhức cơ dạng này thường vô hại, nhưng trong một vài trường hợp hiếm gặp, statin có thể gây tổn thương cơ hay suy nhược.
Nếu như cảm giác thấy không thể nào chịu được các cơn đau thì nên báo ngay cho bác sĩ trước khi dừng sử dụng thuốc. Việc giữ cân bằng giữa nguy cơ gây ra các sự kiện tim mạch và tác dụng phụ của thuốc là rất quan trọng trước khi quyết định ngưng sử dụng statins.
Những người không đạt được nồng độ cholesterol mục tiêu sau khi sử dụng statin có thể sẽ cần liều statin cao hơn hay dùng thêm các thuốc khác. Các thuốc khác bao gồm ezetimibe và ít gặp hơn là fibrate hay niacin. Theo hướng dẫn mới thì thuốc ức chế PCSK9 cũng được sử dụng, như là evolocumab (Repatha).
Thuốc ức chế PCSK9 rất đắt tiền, do đó bác sĩ cũng cần phải cân nhắc trước khi chỉ định chúng. Tuy nhiên, các hướng dẫn mới khuyến cáo nên hạ thấp giá thành cho các thuốc này để cho phép một bộ phận dân số cụ thể có thể sử dụng được thuốc. Dân số này bao gồm những người có mỡ máu cao do di truyền mà không thể sử dụng thuốc khác hay những người đã bị lên cơn đau tim và không đặt được nồng độ LDL mục tiêu với những loại thuốc khác.
Tóm tắt
Bệnh mỡ máu cao là yếu tố nguy cơ lớn dẫn đến bệnh tim mạch. Đây là tình trạng nồng độ cholesterol LDL và tricglycerid trong máu quá cao.
Bác sĩ xem lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL) là cholesterol xấu và lipoprotein tỷ trọng cao (HDL) là cholestrol tốt.
Nhược giáp, chế độ ăn nhiều chất béo, và bị thừa cân là những nhân tố góp phần làm tăng cholesterol. Tuy nhiên, một vài loại mỡ máu cao là do di truyền.
Hoạt động thể chất thường xuyên và chế độ ăn giàu chất béo tố có thể cải thiện sự cân bằng của cholesterol trong máu và giúp ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe.
Xem thêm: Một số biện pháp giúp phòng ngừa tình trạng mỡ máu cao
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
