Rối loạn hành vi thường gặp ở trẻ em

Rối loạn hành vi là gì?

Các chuyên gia mô tả các rối loạn hành vi là “một dạng hành vi gây rối ở trẻ em kéo dài ít nhất 6 tháng và gây ra các biểu hiện bốc đồng ở trường, ở nhà và trong các tình huống xã hội”. Điều này khác với những hành vi thách thức mà trẻ đôi khi thể hiện. Hầu như tất cả trẻ em hành động theo những cách hung hăng, tức giận hay thách thức vào một lúc nào đó.

Những hành vi thách thức của trẻ là một phần của quá trình phát triển tâm sinh lý của trẻ. Chúng thường là kết quả của những cảm xúc mạnh mà đứa trẻ đang thể hiện theo cách duy nhất mà chúng biết. Vì vậy, các chuyên gia chăm sóc sức khỏe chỉ chẩn đoán rối loạn hành vi khi các hành vi gây rối là nghiêm trọng, dai dẳng và nằm ngoài tiêu chuẩn đối với giai đoạn phát triển của trẻ.

Rối loạn hành vi cũng khác với rối loạn phổ tự kỷ (ASD) - một thuật ngữ chung để chỉ các tình trạng phát triển thần kinh ảnh hưởng đến cách một số trẻ giao tiếp, xã hội và xử lý các kích thích cảm giác. ASD có thể gây ra các hành vi ở trẻ em mà người chăm sóc thấy bất thường hay khó khăn, nhưng đây là kết quả của cách chúng trải nghiệm thế giới.

Các phần tiếp theo sẽ cho ta cái nhìn về một số rối loạn hành vi cụ thể và các triệu chứng của chúng.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)

ADHD là một chứng rối loạn gây khó tập trung chú ý. Nó cũng có thể gây ra hiếu động thái quá và bốc đồng. Có ba dạng ADHD, chẩn đoán tùy thuộc vào các triệu chứng mà trẻ thường biểu hiện nhất:

Không chú ý có thể biểu hiện:

Cảm thấy khó chú ý
Trở nên dễ bị phân tâm
Khó tập trung vào các bài tập, đặc biệt là các bài tập dài như đọc
Bắt đầu nhiệm vụ nhưng quên hoàn thành chúng
Có vẻ như không nghe hướng dẫn hay quên chúng

Hiếu động - bốc đồng có thể biểu hiện:

Cảm thấy khó khăn khi đứng yên hoặc ngồi yên một chỗ
Bồn chồn rất nhiều bằng cách ngọ ngoạy chân tay hoặc di chuyển liên tục
Chạy xung quanh hoặc leo lên mọi thứ trong tình huống không phù hợp
Thường xuyên làm gián đoạn cuộc trò chuyện hay trò chơi
Không kiên nhẫn hoặc khó khăn trong việc chờ đợi;
Gặp khó khăn khi nói chuyện hay chơi yên lặng

Kết hợp hiếu động – bốc đồng và giảm chú ý

Các bác sĩ thường chẩn đoán ADHD sau 6 tuổi vì lúc này các triệu chứng có thể rõ ràng hơn khi trẻ bắt đầu đi học và phải cố gắng để học cách yên tĩnh, ít vận động hơn.

Rối loạn cư xử (CD)

Những trẻ mắc rối loạn cư xử (CD) có xu hướng vi phạm các quy tắc xã hội cơ bản và hay làm phiền người khác. Điều này có thể có tác động quan trọng đến cuộc sống học tập, xã hội và gia đình. Nó có thể phát triển cả trong thời thơ ấu hoặc ở tuổi vị thành niên.

Các triệu chứng của CD bao gồm:

Gây hấn: có thể dẫn đến đánh nhau về thể xác, hành vi bắt nạt hay hành động tàn ác với động vật
Có hành vi phá hoại như phóng hoả hay đập phá đồ đạc
Thường xuyên nói dối
Vi phạm các quy định, nội quy...

Nhiều người trẻ bị rối loạn cư xử gặp khó khăn trong việc giải thích hành vi của người khác. Ví dụ: họ có thể tin rằng một người đang cư xử theo cách thù địch với họ trong khi người đó không như vậy. Điều này dẫn tới sự leo thang về hành vi hung hăng hay bạo lực.

Những người bị CD cũng có thể gặp khó khăn trong việc cảm nhận sự đồng cảm, hoặc có vấn đề khác như lo âu hay sang chấn tâm lý. Nó ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của họ.

Theo Tổ chức sức khoẻ tâm thần của Mỹ, CD có thể ảnh hưởng đến 6–16% trẻ trai trong dân số nói chung và 2–9% trẻ gái. Nếu CD biểu hiện lần đầu trước 11 tuổi thì nhiều khả năng kéo dài tới giai đoạn đầu trưởng thành.

Rối loạn thách thức chống đối (ODD)

Trẻ em và thanh thiếu niên có rối loạn thách thức chống đối (ODD) biểu hiện một kiểu hành vi thù địch liên tục đối với những người có quyền lực với chúng như cha mẹ, người chăm sóc hay giáo viên. Điều này không giống như rối loạn cư xử, trẻ em mắc chứng ODD có xu hướng vi phạm các quy tắc nhỏ hơn là các quy tắc chính và chuẩn mực xã hội.

Các dấu hiệu tiềm ẩn bao gồm:

Tính khí cáu kỉnh và khó chịu
Hành vi tranh luận như liên tục đặt câu hỏi về các quy tắc
Tính ngoan cố
Hành vi khiêu khích như cố ý làm phiền hay làm phiền người khác
Thái độ hằn học hay thù hận

Điều đáng chú ý là một số bác sĩ đã chỉ trích khái niệm ODD, cho rằng đang y tế hoá hành vi bình thường của trẻ. Trẻ em thường có hành vi giận dữ hay chống đối khi chúng không vui nên có thể khó phân biệt giữa ODD và hành vi có liên quan đến căng thẳng.

Các bác sĩ chỉ có thể chẩn đoán ODD nếu hành vi này kéo dài trong 6 tháng, gây rối loạn liên tục ở nhà hay ở trường và không phải là hậu quả của vấn đề sức khỏe tâm thần khác.

Yếu tố nguy cơ

Không có một nguyên nhân độc lập dẫn tới rối loạn hành vi. Sự kết hợp giữa các yếu tố sinh lý và môi trường dường như đóng vai trò trong sự hình thành chúng. Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là một đứa trẻ có bối cảnh xuất thân, giới tính nào cũng đều có thể có rối loạn hành vi. Những yếu tố sau có thể ảnh hưởng tới sự phát triển của rối loạn hành vi như:

Cấu trúc và các yếu tố sinh hoá trong não bộ

Bằng chứng cho thấy rằng những thay đổi trong cấu trúc não, sự phát triển và mức độ dẫn truyền thần kinh có thể ảnh hưởng đến rối loạn hành vi. Ví dụ: các vùng não kiểm soát sự chú ý ít hoạt động hơn ở trẻ ADHD.

Serotonin thấp và nhạy cảm cao với cortisol (loại hormone gây căng thẳng) cũng có thể đóng một vai trò trong việc gây hấn.

Ngoài ra, các điều kiện ảnh hưởng đến khả năng học tập có thể có tác động, vì trẻ em khuyết tật trí tuệ có nguy cơ bị rối loạn hành vi cao gấp đôi.

Các biến chứng khi mang thai

Rối loạn hành vi dường như phổ biến hơn ở trẻ nhẹ cân hay sinh non.

ODD cũng có thể phổ biến hơn ở trẻ tiếp xúc với chất độc trong bụng mẹ như khói thuốc lá hay ở trẻ có cha mẹ hay người chăm sóc bị rối loạn lạm dụng chất.

Di truyền học

Rối loạn hành vi có thể có tính chất gia đình.

Nhưng các nhà khoa học vẫn chưa xác định được một gen cụ thể nào có thể giải thích ODD. Các nghiên cứu cũ hơn đã cho thấy những người mắc chứng ADHD, ODD và CD có những đặc điểm di truyền giống nhau nhưng không có đặc điểm nào là duy nhất đối với những rối loạn này.

Giới tính

Trẻ trai dễ bị rối loạn hành vi hơn trẻ gái. Điều này không rõ là do sự khác biệt về mặt sinh học hay liệu sự khác biệt về chuẩn mực giới tính và kỳ vọng có ảnh hưởng đến cách trẻ trai cư xử hay phát triển hay không.

Ví dụ: những nữ giới bị ODD có thể dễ biểu hiện sự hung hăng qua lời nói hơn là hành động. Điều này có thể có nghĩa là hành vi ít rõ ràng hơn và do đó khả năng nhận được chẩn đoán ít hơn.

Chấn thương

Chấn thương tâm lý là một phản ứng phức tạp về cảm xúc và thể chất đối với căng thẳng nghiêm trọng hay kéo dài. Việc tiếp xúc sớm với chấn thương có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.

Bất kỳ trải nghiệm nào gây ra sự đau khổ đáng kể đều có thể bị tổn thương nhưng những ví dụ phổ biến có thể ảnh hưởng đến trẻ bao gồm: