Chứng quên phân ly là một trong những bệnh thuộc nhóm bệnh phân ly. Các bệnh phân ly là những bệnh về rối loạn tâm thần gây ra sự hủy hoại của trí nhớ, sự tỉnh táo, ý thức, danh tính và nhận thức xung quanh. Khi một hay nhiều hơn các chức năng này bị suy giảm thì bệnh nhân sẽ gặp các triệu chứng. Các triệu chứng này có thể gây gián đoạn đến hoạt động chung của bệnh nhân, bao gồm giao tiếp xã hội, làm việc và các mối quan hệ.
Chứng quên phân ly xảy ra khi bệnh nhân không nhớ được một số thông tin cụ thể, và thường xảy ra sau một sự kiện gây sang chấn tâm lý, khiến họ không thể nhớ được các thông tin cá nhân quan trọng. Khi gặp phải bệnh này thì mức độ mất trí nhớ có thể vượt quá sự lãng quên bình thường, ký ức bị mất có thể bao gồm những khoảng ký ức nhỏ hay ký ức về một khoảng thời gian dài và ký ức về sự kiện gây chấn thương tâm lý.
Quên phân ly không giống như tình trạng mất trí nhớ thông thường dạng chỉ mất thông tin trong ký ức, nó thường xảy ra sau khi gặp phải một bệnh hoặc chấn thương tại não. Trong bệnh quên phân ly, ký ức của bệnh nhân vẫn còn tồn tại nhưng đã bị chôn vùi sâu trong tâm trí và không thể nào tự gợi lại được. Tuy nhiên, những ký ức đó cũng có thể tự trở lại hay bị kích động bởi một vật hay việc gì đó từ môi trường xung quanh. Vẫn còn những tranh luận về việc những ký ức chôn vùi này có thực sự đúng hay không, và có một số chuyên gia cũng đã cảnh báo những nguy cơ về việc khôi phục lại các ký ức không có thật.
Nguyên nhân gây ra chứng phân ly hay quên
Chứng quên phân ly có liên quan đến những stress tâm lý to lớn, chúng có thể là kết quả của những sự kiện gây chấn thương nặng về tinh thần và thể chất như chiến tranh, bị lạm dụng, tai nạn, hoặc thảm họa mà bệnh nhân đã chứng kiến hoặc trải qua. Các bệnh phân ly bao gồm cả quên phân ly cũng có thể có liên quan đến di truyền, do những bệnh nhân có các bệnh này thường có những người thân cũng gặp phải bệnh tương tự.
Những người có nguy cơ mắc bệnh quên phân ly
Chứng quên phân ly thường gặp ở nữ nhiều hơn nam. Tần suất mắc quên phân ly có xu hướng tăng lên trong các giai đoạn có nhiều stress hoặc chấn thương, ví dụ như chiến tranh hay thảm họa thiên nhiên.
Triệu chứng
Triệu chứng chính của chứng quên phân ly là sự mất khả năng nhớ về các ký ức hay thông tin cá nhân một cách đột ngột. Một vài bệnh nhân có thể gặp phải triệu chứng lú lẩn và bị trầm cảm, lo âu hay các rối loạn tâm thần khác.
Chẩn đoán
Nếu như có triệu chứng của quên phân ly thì các bác sĩ sẽ bắt đầu thăm khám bằng việc ghi nhận bệnh sử hoàn chỉnh và khám lâm sàng. Mặc dù không có xét nghiệm nào dành riêng cho việc chẩn đoán các bệnh phân ly, các bác sĩ có thể sử dụng các kỹ thuật kiểm tra, xét nghiệm như hình ảnh thần kinh học, điện não đồ (EEG), xét nghiệm máu để loại trừ các bệnh hoặc tình trạng khác có thể gây ra những triệu chứng tương tự. Một số tình trạng như bệnh não, chấn thương đầu, ngộ độc thuốc và cồn hay mất ngủ cũng có thể gây ra các triệu chứng tương tự như các bệnh phân ly.
Nếu như không ghi nhận các chấn thương vật lý nào thì bệnh nhân sẽ được hướng dẫn đi khám tâm lý, tâm thần kinh. Các chuyên gia tâm lý, tâm thần kinh sẽ thực hiện những bài kiểm tra, những phương pháp đánh giá chuyên biệt để thăm khám bệnh nhân có các bệnh phân ly.
Điều trị
Mục tiêu đầu tiên của việc điều trị là làm giảm triệu chứng, kiểm soát các vấn đề về hành vi. Việc điều trị nhằm vào mục tiêu giúp đỡ bệnh nhân giải tỏa và làm việc được cùng với các ký ức đau đớn, phát triển được các kỹ năng ứng phó và kỹ năng sống mới, khôi phục lại chức năng, cải thiện các mối quan hệ. Phương pháp điều trị tốt nhất phụ thuộc vào từng cá nhân và mức độ của các triệu chứng. Các biện pháp điều trị bao gồm:
- Tâm lý trị liệu: Phương pháp điều trị này dành cho các bệnh về tâm lý và tâm thần, sử dụng những phương thức được thiết kế cho việc khuyến khích giao tiếp về các vấn đề gây ra sự mâu thuẫn, và làm thấu hiểu thêm về bản chất của các vấn đề.
- Nhận thức trị liệu: Đây là một nhánh của tâm lý trị liệu, tập trung vào việc thay đổi các suy nghĩ sai lầm và hậu quả của chúng trong các hành động cũng như cảm giác.
- Thuốc: Không có thuốc đặc trị dành cho các bệnh phân ly. Tuy nhiên, đối với các bệnh nhân có gặp thêm các tình trạng như trầm cảm hay lo âu hay một rối loạn tâm lý nào đó thì có thể sẽ cần sử dụng các loại thuốc chống trầm cảm hay chống lo âu, hoặc cũng có thể là một loại thuốc khác.
- Gia đình trị liệu: Phương pháp này giúp giáo dục cho người thân hiểu thêm về bệnh và các nguyên nhân của nó, cũng như các cách để nhận biết được triệu chứng của một đợt tái lại.
- Liệu pháp sáng tạo (Vẽ, âm nhạc): Các phương pháp này cho phép bệnh nhân khám phá và giải tỏa suy nghĩ, cảm xúc của mình một cách an toàn và sáng tạo.
- Thôi miên: Biện pháp này sử dụng các phương thức như tăng cường thư giãn, tập trung, và chú ý để có thể đạt đến được một mức độ nhận thức khác, cho phép con người có thể khai thác được những suy nghĩ, cảm xúc và ký ức đã bị giấu kín. Sử dụng thuật thôi miên để điều trị các bệnh phân ly còn đang được tranh luận do có nguy cơ ngụy tạo ký ức.
Tiên lượng
Tiên lượng của các bệnh nhân mắc phải chứng quên phân ly phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: tình trạng cuộc sống của bệnh nhân, các hệ thống trợ giúp, và đáp ứng của bệnh nhân với điều trị. Đối với hầu hết bệnh nhân có chứng quên phân ly thì các ký ức sẽ được khôi phục dần theo thời gian, do đó tiên lượng tổng quát rất tốt.
Phòng ngừa
Mặc dù không thể phòng ngừa bệnh quên phân ly, nhưng việc bắt đầu điều trị bệnh ngay khi có triệu chứng có thể cho hiệu quả tốt. Sự can thiệp tức thì sau khi xảy ra biến cố gây sang chấn tâm lý hay khi gặp phải một việc gây tổn thương tinh thần có thể giúp làm giảm khả năng xảy ra các bệnh phân ly.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
