Tai biến sản khoa là gì?
Tai biến sản khoa là các biến chứng trầm trọng với bà mẹ và trẻ sơ sinh, có thể xảy ra trong lúc mang thai, trong lúc chuyển dạ, trong lúc sảy thai hay sinh non, thậm chí trong thời gian hậu sản (6 tuần sau sinh).
Tai biến sản khoa có thể xuất hiện ở bất cứ thời điểm nào của thai kỳ, có thể đặc biệt nguy hiểm vì không thể tiên lượng trước được và nguy cơ đe dọa tính mạng của cả sản phụ lẫn thai nhi. Bất kỳ sản phụ nào cũng có nguy cơ đối diện với tai biến sản khoa. Do đó, dự phòng tai biến sản khoa đóng một vai trò quan trọng để đảm bảo sức khỏe cho thai phụ và thai nhi.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến các tai biến sản khoa, trong đó phổ biến nhất là do chậm trễ trong quá trình khám thai cũng như việc phát hiện nguy cơ chậm, có thể do bác sĩ chẩn đoán và xử lý muộn, chuyển tuyến không kịp thời.
Cho đến nay, y học thế giới kể cả ở các nước tiên tiến vẫn luôn khuyến khích thai phụ thường xuyên kiểm tra, theo dõi thai để sớm phát hiện những tai biến sản khoa nguy hiểm nhằm có biện pháp hỗ trợ kịp thời.
Những rối loạn, bệnh lý trong thai kỳ được xếp vào tai biến sản khoa bao gồm:
Chửa ngoài tử cung là tình trạng thai không làm tổ trong buồng tử cung mà lại nằm ở bên ngoài. Các vị trí thai ngoài tử cung có thể làm tổ bao gồm:
Triệu chứng nhận biết chửa ngoài tử cung:
Nhiều phụ nữ lầm tưởng hiện tượng ra máu này chính là kinh nguyệt, nhất là khi ra máu trùng với thời gian có kinh. Cần phân biệt kỹ về màu sắc của máu, kiểm soát lượng máu chảy, độ loãng và độ đông đặc của máu có khác so với những lần kinh nguyệt trước không.
Trường hợp túi thai vỡ bạn sẽ cảm thấy đau bụng dữ dội, cơn đau quặn kéo dài liên tục, đau nhức vai, toát mồ hôi, chân tay bủn rủn, hoa mắt, chóng mặt, khó thở, thậm chí là ngất xỉu. Vì thế, khi thấy các dấu hiệu mang thai ngoài tử cung bạn cần đến ngay bệnh viện để các bác sĩ kiểm tra và tiến hành điều trị. Nếu để lâu, thai phát triển to dần, túi thai vỡ sẽ khiến màu tràn ổ bụng, có khả năng gây vô sinh, nguy hiểm tính mạng sản phụ.
Nhau bong non là một cấp cứu sản khoa, diễn tiến bệnh rất nhanh gây tử vong mẹ và con. Đây là trạng thái bánh nhau bong sớm một phần hay hoàn toàn trước khi thai được sinh ra ngoài. Nhau thai một khi đã bong ra khỏi thành tử cung có nghĩa là dòng máu nuôi dưỡng thai nhi cũng bị cắt đứt, lúc này cần đưa thai ra ngoài ngay.
Triệu chứng nhau bong non thường gặp bao gồm:
Tỷ lệ mắc bệnh nhau bong non trong thai kỳ khoảng từ 0,6-1%. Nhau bong non là nguyên nhân của 10-15% trường hợp tử vong con trong 3 tháng cuối thai kỳ.
Nhau tiền đạo là bệnh lý của bánh nhau trong đó bánh nhau bám ở vị trí bất thường. Với một thai kỳ bình thường, bánh nhau sẽ bám vào phần đáy tử cung, có thể là mặt trước hoặc mặt sau. Đối với trường hợp nhau tiền đạo, bánh nhau bám vào đoạn dưới tử cung và cổ tử cung, một phần hay toàn bộ, được xác định kể từ sau tuần thai thứ 28.
Triệu chứng nhau tiền đạo thường gặp bao gồm:
Tỷ lệ gặp nhau tiền đạo rơi vào khoảng 1/300 thai kỳ và đang có xu hướng tăng trong vòng 30 năm trở lại đây. Điều trị nhau tiền đạo phụ thuộc vào từng thể, có thể theo sản phụ để đi đến quyết định sinh thường theo đường âm đạo hay mổ lấy thai.
Nhau cài răng lược là một thuật ngữ y học mô tả bệnh cảnh lâm sàng khi một phần hay toàn bộ bánh nhau bám chặt và không thể tách rời khỏi thành tử cung. Trong trường hợp này, bánh nhau bám chặt vào cơ tử cung, thậm chí có thể xâm lấn các cơ quan xung quanh.
Triệu chứng nhau cài răng lược thường gặp bao gồm:
Nhau cài răng lược thường không có dấu hiệu hoặc gây triệu chứng gì cho người mẹ trong quá trình mang thai. Tuy nhiên, một vài trường hợp có thể có xuất huyết âm đạo trong thời kỳ tam cá nguyệt cuối (tuần thai từ 28-40). Đây là nguyên nhân gây ra các tình trạng như băng huyết sau sinh, rối loạn đông cầm máu, hoặc thậm chí gây tử vong cho sản phụ.
Nhau cài răng lược là một tai biến sản khoa hiếm gặp nhưng nguy hiểm, nếu không được chẩn đoán và cấp cứu kịp thời sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng cho cả mẹ và bé.
Sa dây rốn là hiện tượng dây rốn (hay còn gọi là dây nhau) bị sa xuống trước ngôi thai, thường xảy ra từ tuần 38 trở đi hoặc nguy hiểm hơn là đúng vào thời điểm sau vỡ ối.
Triệu chứng nhận biết nguy cơ vỡ tử cung:
Tình trạng này rất nguy hiểm khi cuống rốn bị chèn giữa thành chậu hông và ngôi thai, hoặc thậm chí sa hẳn ra khỏi âm đạo, gây suy thai cấp. Thai có thể sẽ chết trong khoảng 30 phút nếu không mổ lấy thai ra kịp thời.
Tiền sản giật
Tiền sản giật là một hội chứng bệnh lý thai nghén toàn thân do thai nghén gây ra trong 3 tháng cuối của thai kỳ (từ tuần thứ 20).
Triệu chứng nhận biết tiền sản giật:
Tiền sản giật là giai đoạn xảy ra trước khi lên cơn sản giật. Giai đoạn sản giật có thể kéo dài vài giờ, vài ngày, vài tuần hoặc chỉ thoáng qua tùy mức độ nặng nhẹ của bệnh. Được xem là một trong những tai biến nguy hiểm có nguy cơ gây tử vong cao cho cả mẹ và con, các chuyên gia sản phụ khoa khuyên thai phụ nên có những kiến thức nhất định về bệnh lý này.
Sản giật
Sản giật là biến chứng của những rối loạn tăng huyết áp trong thời kỳ mang thai trong 3 tháng cuối của thai kỳ với 3 triệu chứng: tăng huyết áp, protein niệu và phù. Tiền sản giật là giai đoạn xảy ra trước khi lên cơn sản giật. Biến chứng xuất huyết não có thể xảy ra ngay khi lên cơn co giật, làm sản phụ hôn mê sâu kéo dài và tử vong.
Triệu chứng nhận biết nguy cơ sản giật:
Sản giật có thể xảy ra 50% trước đẻ, 25% trong đẻ, 25% sau đẻ.
Thuyên tắc mạch ối là tình trạng xâm nhập của nước ối vào trong mạch máu người mẹ, gây ra hàng loạt biến đổi nguy hại có thể nhanh chóng dẫn đến tử vong cho sản phụ. Nếu xảy ra thuyên tắc ối, tỷ lệ tử vong mẹ hơn 80% dù tỷ lệ sống sót của thai nhi có thể lên đến 70%.
Thống kê cho thấy có đến 50% sản phụ tử vong ngay trong giờ đầu khi khởi phát triệu chứng thuyên tắc ối, trường hợp may mắn sống sót cũng để lại nhiều di chứng thần kinh nặng nề.
Triệu chứng nhận biết nguy cơ thuyên tắc ối:
Thuyên tắc ối diễn tiến rất bất ngờ, 50% tử vong do suy hô hấp, trụy tuần hoàn, rối loạn đông máu, dẫn đến chảy máu không cầm được. Đây là tai biến sản khoa không thể tiên lượng, không thể phòng ngừa và không thể điều trị được. Do vậy, để cứu mẹ và bé thì phải cố gắng nhận diện ra sớm nhất có thể.
Vỡ tử cung
Vỡ tử cung được hiểu là sự xuất hiện của một vết rách trên thành tử cung. Khi tử cung bị vỡ hoàn toàn, vết rách toạc qua các lớp của thành tử cung và hậu quả có thể nguy hiểm cho thai phụ và thai nhi.
Vỡ tử cung thường xảy ra ở trường hợp thai quá to, ngôi thai bất thường (ngôi ngang), đa thai hoặc có vết mổ ở tử cung. Trước khi vỡ tử cung có một giai đoạn doạ vỡ tử cung, cần phải phát hiện sớm nguy cơ vỡ tử cung để can thiệp kịp thời.
Triệu chứng nhận biết nguy cơ vỡ tử cung:
Cơn co dồn dập làm cho sản phụ đau đớn vật vã
Sản phụ có biểu hiện sốc: mặt tái nhợt, vã mồ hôi, mạch nhanh, huyết áp tụt và lịm đi. Có thể ra máu âm đạo nhiều hoặc ít.
Sản phụ có thể không có cơn co tử cung.
Không tìm thấy tim thai
Nắn bụng có thể thấy các phần thai nhi lổn nhổn dưới da bụng.
Vỡ tử cung là tai biến sản khoa đe dọa tính mạng cả mẹ lẫn thai nhi. Thông thường, khi tử cung đã vỡ, thai nhi sẽ chết và nếu không được xử trí kịp thời thai phụ có khi cũng bị tử vong.
Ngôi thai ngang là trường hợp phần của thân mình như lưng, mạng sườn, bụng… của thai nhi trình diện trước eo, làm chắn cổ tử cung do chỉ xoay được nửa chừng nên không thể sinh qua đường ngã âm đạo và phải sinh mổ.
Một số nguyên nhân khiến ngôi thai nằm ngang:
Đây là loại ngôi thai rất hiếm gặp, chỉ chiếm 1% trong các kiểu ngôi thai. Khi thai nhi đủ tháng cần mổ chủ động lấy thai.
Vỡ ối sớm là hiện tượng ối vỡ xảy ra sau hoặc cùng lúc với chuyển dạ, trước khi cổ tử cung mở hết. Hoặc có thể hiểu vỡ ối sớm là vỡ tự nhiên của màng ối và màng đệm tại bất kỳ thời điểm nào trước khi có chuyển dạ
Nguyên nhân của hiện tượng vỡ ối non có thể là do các yếu tố cản trở sự điều chỉnh của ngôi thai bao gồm:
Đây là biến chứng làm tăng tỷ lệ nhiễm trùng tử cung và nhiễm trùng sau sinh, khiến tăng nguy cơ sinh non hoặc kéo dài thời gian sinh. Nguy hiểm có thể xảy ra bất kỳ lúc nào khi mà quá lâu trẻ chưa được sinh ra. Ngoài ra, vỡ ối sớm còn là lý do khiến trẻ sơ sinh bị mắc bệnh viêm phổi.
Băng huyết sau sinh là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở sản phụ, chiếm đến 35%. Băng huyết sau sinh là tai biến thường xảy ra trong vòng 24 giờ đầu sau khi sinh. Sản phụ được xác định là bị băng huyết sau sinh nếu như lượng máu tiếp tục ra trên 500ml sau sinh ngả âm đạo hoặc trên 1.000ml sau mổ lấy thai. Băng huyết sau sinh thường gặp ở những thai phụ sinh nhiều lần, con to, nạo thai nhiều lần, có vết mổ ở tử cung.
Triệu chứng nhận biết nguy cơ băng huyết sau sinh:
Nhiễm trùng hậu sản là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở sản phụ sau khi sinh xuất phát từ đường sinh dục như âm đạo, cổ tử cung, tử cung trong khoảng 6 tuần đầu sau sinh.
Triệu chứng nhận biết nhiễm trùng hậu sản
Nhiễm trùng hậu sản là một tai biến sản khoa xảy ra do nhiều nguyên nhân làm ảnh hưởng đến sức khỏe thậm chí đe dọa tính mạng của sản phụ. Các hình thái nhiễm trùng hậu sản thường gặp là nhiễm khuẩn tầng sinh môn, âm hộ, âm đạo; viêm niêm mạc tử cung, viêm tử cung và viêm quanh tử cung, viêm phúc mạc tiểu khung, viêm phúc mạc toàn bộ, nhiễm trùng huyết, viêm tắc tĩnh mạch.
Uốn ván sơ sinh là một bệnh nặng do hệ thần kinh trung ương của trẻ bị nhiễm độc bởi ngoại độc tố của trực khuẩn uốn ván Clostridium tetani. Vì vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể trẻ qua rốn nên còn gọi là uốn ván rốn. Uốn ván rốn ở trẻ sơ sinh có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng và có thể dẫn đến tử vong ở trẻ.
Triệu chứng nhận biết uốn ván rốn sau sinh
Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) trong những năm cuối của thể kỷ 20, mỗi năm tỷ lệ chết/mắc của uốn ván sơ sinh rất cao, có thể tới trên 80%, nhất là ở trường hợp có thời gian ủ bệnh ngắn.
Nguyên tắc chung để phòng tránh các biến chứng thai kỳ và bất thường thai nhi là cần quản lý thai kỳ tốt, nhằm sớm phát hiện các thai kỳ nguy cơ để quản lý thai kỳ nguy cơ đó tốt nhất có thể. Điều này có nghĩa là thai phụ cần được khám thai định kỳ và sinh nở ở những cơ sở y tế uy tín. Ngoài ra, để phòng tránh các tai biến trong sản khoa, thai phụ cần lưu ý:
Tham khảo cách rặn và thở khi sinh thường.
Biến chứng thai sản có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào trong suốt thời gian mang bầu. Nếu không được kiểm soát và phát hiện sớm thì có thể trở thành nguy cơ ảnh hưởng tới sức khỏe của mẹ và bé.
Đặc biệt, để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi một cách hữu hiệu nhất, bạn có thể đăng ký dịch vụ thai sản và sinh con trọn gói tại Bệnh viện . Đây là dịch vụ y tế chuyên nghiệp chuyên chăm sóc, theo dõi sức khỏe cho các mẹ bầu trong suốt thời gian mang thai, đảm bảo quá trình sinh nở diễn ra trong điều kiện an toàn và thuận lợi nhất.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh