10 Nguyên nhân khiến mẹ không tiết sữa sau sinh
Dưới đây là những nguyên nhân lý giải tại sao mẹ không có sữa sau sinh hay sữa chậm về, ít sữa hoặc thậm chí là không có sữa:
Độ tuổi của mẹ lúc sinh con
Việc phụ nữ sinh con khi tuổi đã cao cũng có thể là một lý do giải thích tại sao cơ thể chậm tiết sữa, sữa ít, thậm chí là không có sữa.
Tâm lý căng thẳng, stress từ mẹ
Các bác sĩ đã xác định rằng căng thẳng là một trong nguyên nhân chính gây ra vô số chứng bệnh như lo lắng, bệnh tim, trầm cảm và sự sản xuất sữa mẹ diễn ra kém. Tâm lý căng thẳng, stress từ sự vất vả khi phải chăm con, áp lực từ sự tác động của gia đình có thể làm ức chế hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng đến khả năng sản xuất hormone oxytocin và sự xuống sữa.
Tần suất cho con bú
Trong một cữ bú của con, mẹ có thể xuất hiện phản xạ xuống sữa từ 1 – 2 lần. Phản xạ xuống sữa càng nhiều thì mẹ càng có nhiều sữa cho con bú.
Tình trạng sức khỏe của mẹ
Ảnh hưởng của kỳ kinh nguyệt
Sản phụ cho con bú đang trong kỳ kinh nguyệt có thể tiết ra ít sữa hơn do cơ thể bị mất nhiều máu. Người mẹ bị mắc một số bệnh dù có phải điều trị bằng thuốc hay không cũng đều ảnh hưởng nhất định đến sự xuống sữa.
Mất cân bằng nội tiết tố
Tuyến giáp là một tuyến nội tiết nhỏ nằm dưới yết hầu, có dạng con bướm, đóng vai trò rất quan trọng giúp duy trì sự cân bằng của hormone trong cơ thể. Việc tuyến giáp của người mẹ bị trục trặc sẽ gây mất cân bằng nội tiết tố, dẫn đến lượng sữa tiết ra ít, thậm chí là không có sữa.
Estrogen và progesterone là hai hormon có liên quan đến sự phát triển tuyến vú, thời kỳ dậy thì và khả năng sinh sản của phụ nữ. Prolactin hỗ trợ sự sản xuất sữa trong thời gian mang thai, trong khi oxytocin giúp dòng sữa chảy qua các ống dẫn. Việc thiếu các hormone kể trên do các vấn đề liên quan đến chức năng tuyến giáp hoặc bất kỳ yếu tố nào khác sẽ cản trở quá trình sản xuất sữa mẹ.
Sản phụ cho con bú đang trong kỳ kinh nguyệt có thể tiết ra ít sữa hơn do cơ thể bị mất nhiều máu
Bệnh đái tháo đường
Một trong những hormone quan trọng để sản xuất sữa mẹ là insulin. Mẹ bầu bị đái tháo đường thai kỳ gây ra sự dao động về nồng độ insulin. Điều này có thể góp phần làm trì hoãn sự khởi đầu của quá trình tiết sữa.
Tác dụng phụ của một số loại thuốc và thảo dược
Việc sử dụng một số loại thuốc và thảo dược trước khi sinh con hay ngay sau khi sinh có thể là tác nhân cản trở cơ thể bạn sản xuất sữa mẹ. Các chuyên gia sức khỏe cho rằng việc mẹ bầu dùng thuốc giảm đau trong khi chuyển dạ có thể trì hoãn sự khởi đầu của việc tiết sữa. Ngoài ra, các loại thảo mộc như cây xô thơm, lá oregano, rau mùi tây và bạc hà cũng được biết là có tác dụng ức chế quá trình sản xuất sữa mẹ.
Do đó, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ về các loại thuốc theo toa hoặc bất kỳ loại thuốc nào khác mà bạn có ý định dùng hoặc từng sử dụng khi gần đến ngày sinh. Ngoài ra, sau khi sinh, bạn cũng nên tham khảo ý kiến các chuyên gia y tế hay các chuyên gia dinh dưỡng về những thực phẩm lợi sữa để có đủ sữa cho bé bú.
Ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc tránh thai
Hầu hết các loại thuốc tránh thai hoạt động bằng cách kiểm soát nồng độ các hormone trong cơ thể nhằm ức chế quá trình rụng trứng. Nhiều ý kiến cho rằng điều này có thể gây ra những tác động xấu lên sức khỏe của người phụ nữ..
Việc sử dụng thuốc tránh thai ngay sau khi sinh có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng mẹ không có sữa sau sinh. Vậy nên, nếu muốn tránh thai trong thời gian đầu sau khi sinh, bạn nên áp dụng các biện pháp tránh thai không dùng thuốc, chẳng hạn như bao cao su, màng chắn tinh trùng…
Chế độ sinh hoạt
Chế độ ăn uống ảnh hưởng rất lớn đến phản xạ xuống sữa khi cho con bú. Thức ăn cung cấp năng lượng cho các hoạt sống của cơ thể, bao gồm cả sự tiết sữa. Các chất dinh dưỡng từ thức ăn sẽ chuyển hóa vào sữa mẹ, giúp sữa xuống nhiều hơn và đặc hơn.
Những người mẹ có lối sống ít vận động, chế độ ăn uống không phù hợp, sử dụng rượu bia, cà phê, thuốc lá và các chất kích thích gây nghiện có thể gặp vấn đề với quá trình sản xuất sữa mẹ sau sinh. Do đó, để đảm bảo nguồn sữa cho bé, mẹ bầu cần xây dựng thói quen vận động thể chất phù hợp, chế độ ăn uống lành mạnh, không sử dụng rượu bia, cà phê…
Yếu tố môi trường
Tình trạng ô nhiễm không khí, ô nhiễm nguồn nước ngày càng tăng, tiêu thụ thực phẩm bẩn… cũng có thể là nguyên nhân gây tác động tiêu cực đến quá trình sản xuất sữa mẹ.
Tuy bạn không thể bảo vệ bản thân tránh khỏi các tình trạng trên một cách tuyệt đối nhưng việc thực hiện một số biện pháp phòng ngừa có thể giúp hạn chế được các tác động xấu. Phụ nữ mang thai hoặc đang nuôi con bằng sữa mẹ nên hạn chế đến những nơi quá đông đúc, ô nhiễm, không sử dụng thực phẩm không rõ nguồn gốc, thực phẩm ôi thiu, có mùi lạ…
Mẹ bầu gặp khó khăn khi sinh con
Tình trạng sinh khó, sinh mổ hay chuyển dạ kéo dài, băng huyết sau sinh… có thể làm tăng hormone gây căng thẳng, ảnh hưởng trực tiếp đến việc sản xuất sữa mẹ.
Trong quá trình sinh nở nếu sản phụ bị mất máu quá nhiều có thể làm cho tuyến yên bị tổn thương. Tuyến yên là một tuyến nội tiết nằm trong não, chịu trách nhiệm kích hoạt sự tiết sữa. Việc mẹ bầu mất hơn 500ml máu trong khi sinh cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng không có sữa sau khi sinh hoặc sữa chậm về.
Ảnh hưởng của liệu pháp tiêm tĩnh mạch
Có nhiều ý kiến cho rằng việc mẹ bầu phải tiêm tĩnh mạch trong khi sinh có thể góp phần làm trì hoãn sự khởi đầu của quá trình tiết sữa.
Ảnh hưởng của việc sinh non
Trong trường hợp mẹ bầu chuyển dạ sinh non, các mô tuyến trong vú sẽ không có đủ thời gian để phát triển. Điều này góp phần làm cho “sữa về” chậm.
Sót nhau
Sau sinh, nếu một vài mảnh nhau thai còn sót lại trong tử cung cũng có thể là nguyên nhân kích hoạt quá trình giải phóng progesterone. Đây là hormone ngăn chặn sự khởi đầu của việc tiết sữa.
10 giải pháp tăng tiết sữa sau sinh cho mẹ
Tuyến sữa bắt đầu tạo sữa non từ quý thứ 2 của thai kỳ. Sau sinh một vài ngày, mẹ cho bé bú hết sữa non và phản xạ xuống sữa sẽ bắt đầu xuất hiện.
Thông thường, sữa non đã có sẵn trong bầu vú của người mẹ trong vòng 40 giờ đầu sau sinh. Trong khi đó, phải mất khoảng 2 – 3 ngày, thậm chí là 5 ngày sau sinh, sữa mẹ mới về.
Lúc này, nếu như lượng sữa không được như ý muốn, sản phụ có thể áp dụng một số cách làm sữa mẹ xuống nhiều hơn. Dưới đây là các phương pháp tăng tiết sữa sau sinh giúp mẹ nhiều sữa, nuôi con khỏe:
Cho con bú ngay sau khi sinh giúp sữa xuống nhanh hơn
Ngay sau khi sinh, bầu ngực của mẹ đã có sữa, gọi là sữa non. Sữa non tồn tại khoảng 48 giờ sau sinh và là dòng sữa giàu dưỡng chất nhất mà mẹ có được.
Cho con bú vào thời điểm này vừa giúp em bé được tận hưởng nguồn dinh dưỡng quý giá trong sữa non, vừa kích thích tuyến sữa hoạt động mạnh mẽ, giúp lượng sữa của mẹ đổ về nhiều nhiều hơn.
Chính vì vậy mẹ nên cho con bú hoặc vắt sữa (trong trường hợp con không thể bú mẹ) ngay trong vài giờ đầu sau khi sinh. Động tác bú mút của bé hay lực hút của máy vắt sữa sẽ kích thích tuyến vú tiết sữa.
Trong trường hợp sữa mẹ tiết ra ít, không đáp ứng đủ nhu cầu của bé, nên cho bé bú mẹ thường xuyên nhằm kích thích cơ thể tăng tiết sữa. Trẻ càng bú nhiều, lượng sữa mẹ về càng nhiều do sữa mẹ được bài tiết theo cơ chế phản xạ.
Khi trẻ bú, xung động cảm giác sẽ truyền từ vú lên não, não sẽ kích thích tuyến yên sản xuất ra hormon prolactin và oxytocin. Trong đó: Prolactin giúp kích thích các tế bào tiết sữa sản xuất ra sữa, tăng phản xạ tạo sữa. Oxytocin giúp co các cơ xung quanh nang sữa để dẫn sữa ra núm vú, tăng phản xạ tống sữa.
Ngoài ra, mỗi 1 – 2 giờ mẹ hãy nhẹ nhàng vắt sữa bằng tay ngay cả khi bầu vú không tiết sữa với mục đích kích hoạt cơ thể tiết sữa, thúc đẩy sữa mẹ về nhanh hơn.
Lưu ý, cho trẻ bú theo nhu cầu, không nên hạn chế lượng bú của trẻ. Khi trẻ no trẻ sẽ tự nhả vú ra.
Làm trống bầu sữa sau khi cho con bú
Hút cạn bầu sữa là cách giúp mẹ nhiều sữa nhờ kích thích giúp lượt sữa tiếp theo mau về. Người mẹ nên cho con bú khoảng 20 – 30 phút/lần, tùy theo lực bú của trẻ. Trẻ có thể bị xao nhãng trong việc bú mẹ, vừa bú vừa chơi, ngó nghiêng xung quanh. Tốt nhất, mẹ nên cho trẻ bú ở nơi yên tĩnh, vắng người, không có ai nói chuyện, như vậy trẻ sẽ tập trung vào việc bú.
Mẹ nên cho con bú đúng cách, bú hết bầu này mới chuyển sang bầu khác để tận dụng hết nguồn sữa trong bầu ngực của mẹ. Nhất là khi lượng sữa cuối bầu chứa rất nhiều chất béo giúp trẻ tăng cân.
Nếu trẻ bú xong mà vẫn cảm thấy còn sữa trong ngực thì mẹ nên dùng máy hút sữa vắt hết ra. Có thể trữ đông lượng sữa này để dành cho bé dùng lần sau.
Nếu sữa mẹ quá ít không đáp ứng đủ nhu cầu của trẻ thì nên cho trẻ bú mẹ trước, khi đã bú kiệt cả hai bầu thì mới cho trẻ ăn thêm sữa công thức.
Hướng dẫn con ngậm bắt núm vú đúng cách
Việc ngậm mút vú mẹ của em bé sẽ kích hoạt não bộ sản xuất ra rất nhiều hormone oxytocin. Cho con ngậm bắt núm vú đúng cách cũng là một trong những cách làm sữa mẹ xuống nhiều bởi nó mang đến sự thoải mái cho cả mẹ và con. Ngậm bắt núm vú sai cách có thể làm mẹ cảm thấy đau đớn và ảnh hưởng đến phản xạ xuống sữa.
Để dạy bé ngậm bắt núm vú, mẹ để đầu vú chạm môi trên của bé. Khi đó, theo phản xạ tự nhiên bé sẽ há miệng và tìm cách để ngậm núm vú. Khi bé đến tuổi mọc răng, cách ngậm bắt này sẽ làm hạn chế tình trạng bé cắn ti mẹ.
Mẹ hãy luôn cho con bú đúng cách
Uống một cốc sữa nóng trước khi cho con bú để sữa xuống nhanh và nhiều
Việc mẹ uống một cốc sữa nóng, có thể là sữa tươi, sữa đặc có đường, sữa đậu nành… trước khi con con bú có tác dụng đáng kể đến phản xạ tiết sữa.
Bác sĩ khuyên mẹ nên uống sữa trước khi cho con bú 20 phút. Sau đó khi bé ngậm vú mẹ, sữa sẽ xuống rất nhanh, thậm chí còn đều và đặc thơm hơn.
Gần gũi, vui đùa với con trước khi con con bú
Nghe thì rất khó tin nhưng việc mẹ dành một chút thời gian gần gũi với con yêu của mình, có khi con chưa bú mà sữa mẹ đã rỉ ra ướt áo rồi. Giải thích cho hiện tượng này là vì cơ thể người phụ nữ dường như được “thiết kế” phù hợp với thiên chức làm mẹ đến nỗi chỉ cần nhìn thấy con cười đùa, khóc mếu, thậm chí nghe tiếng con qua điện thoại, nhìn thấy quần áo của con là bầu ngực đã có phản ứng tự xuống sữa.
Mát xa nhẹ nhàng bầu ngực để làm sữa xuống nhiều hơn
Trong lúc cho con bú, nên dành thời gian cho bé nghỉ ngơi, vỗ ợ hơi để tránh nôn trớ. Cùng lúc đó, dùng bàn tay massage nhẹ nhàng bầu ngực sẽ giúp sữa xuống nhiều hơn. Massage hai bầu ngực theo chuyển động tròn, hướng từ trong ra đến núm vú.
Massage bầu ngực có tác dụng đánh tan các cục sữa đông, đả thông đường đi của các tia sữa, giúp sữa thoát ra một cách dễ dàng. Với những trường hợp bị tắc tia sữa, nên tích cực massage kết hợp chườm nóng để làm giảm tình trạng ùn ứ, căng tức bầu ngực.
Ngoài ra, mẹ nên dùng khăn mềm nhúng nước nóng, vắt ráo và chườm ấm cho bầu ngực. Việc massage bầu ngực hoặc dùng khăn ấm lau nhẹ bầu ngực không chỉ giúp sữa chảy ra dễ dàng hơn mà còn giúp bé ngậm vú mẹ đúng cách. Điều này giúp con nhận đủ lượng sữa cần thiết.
Duy trì tâm lý thoải mái, ổn định trong thời gian nuôi con
Sự thư thái trong tâm lý có tác động rất tích cực đến sữa mẹ. Khi cho con bú, nếu được ngồi ở tư thế thoải mái với tâm trạng vui vẻ, sữa mẹ sẽ xuống rất nhanh do tăng tiết hormone hạnh phúc oxytocin.
Tinh thần thoải mái, sức khỏe ổn định là điều kiện cần thiết để đảm bảo lượng sữa của mẹ. Như đã nói ở trẻ, tâm lý có thể ảnh hưởng đến phản xạ tống sữa. Mẹ càng vui vẻ, lạc quan lượng sữa càng nhiều.
Ngược lại nếu mẹ bị mất ngủ hay stress kéo dài, vùng dưới đồi của não và tuyến yên sẽ bị ức chế, làm oxytocin giảm xuống và sự xuống sữa cũng giảm đi đáng kể. Đó là lý do tại sao chúng ta luôn phải giữ tâm trạng thoải mái trong thời gian nuôi con bằng sữa mẹ.
Phương pháp da kề da
Liệu pháp da chạm da không chỉ đem lại những lợi ích tích cực cho bé yêu mà còn rất hữu ích trong việc kích thích quá trình sản xuất sữa diễn ra nhanh hơn.
Liệu pháp da chạm da kích thích quá trình sản xuất sữa diễn ra nhanh hơn
Chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, khoa học
Thực phẩm giúp tăng tiết sữa mà mẹ có thể tham khảo như: đu đủ xanh, cháo, chè vừng đen, ngũ cốc, quả sung… Mẹ có thể tăng cường các loại thực phẩm này trong bữa ăn hàng ngày.
Mẹ cần đảm bảo chế độ dinh dưỡng hợp lý, đa dạng thực phẩm cũng rất quan trọng cho việc có lượng sữa dồi dào và đầy đủ chất, giúp trẻ mau lớn, khỏe mạnh. Người mẹ cần ăn đủ 4 nhóm chất: chất đạm, chất béo, chất đường bột, vitamin và các loại rau củ quả.
Mỗi ngày, người mẹ nên uống khoảng từ 2 – 3 lít nước, bao gồm cả nước lọc, nước canh, nước hoa quả, sữa… Trước khi đi ngủ nên uống một ly sữa ấm. Ngoài ra, có thể uống các loại nước lợi sữa như: nước bồ công anh, nước chè vằng…
Sử dụng các sản phẩm lợi sữa
Biện pháp sử dụng dùng các sản phẩm lợi sữa được cho là để kích thích cơ chế chuyển hóa, tăng tiết hormone prolactin và oxytocin để tăng lượng sữa mẹ.
Ngoài ra một số loại thuốc và thảo mộc có thể tác động xấu đến quá trình sản xuất sữa mẹ ở phụ nữ sau sinh. Do đó, mẹ cần tránh dùng bất kỳ loại thuốc nào mà không có sự chấp thuận của bác sĩ.
Việc nuôi con bằng sữa mẹ giúp gắn kết tình cảm mẹ con. Tình trạng không có sữa hoàn toàn là cực kỳ hiếm và rất khó xảy ra. Để có thể nuôi con bằng sữa mẹ, bạn phải tự chăm sóc bản thân, cả về thể chất và tinh thần. Hy vọng mẹ có thể sử dụng các yếu tố giúp tăng tiết sữa mẹ trên đây để có sữa cho con bú hiệu quả.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
